۲۵۰ سالگی خاموشی جرج فردریک هندل
۱۳۸۸ فروردین ۲۴, دوشنبه
۲۵۰ سال از درگذشتِ گئورگ فريدريش هِندِل ميگذرد. ما او را با تلفظِ انگليسی يعنی جرج فردريك هندِل مي‌شناسيم. اين نام بی مناسبت نيست، زيرا گرچه هندِل زاده‌ی آلمان بود و نامش هم قاعدتاَ باید آلمانی تلفظ شود، ولی او از ۲۷ سالگی در بريتانيا مقيم شد و تابعيت آن كشور را پذيرفت. از این رو، نامش هم تبعاَ تلفظ انگلیسی به خود گرفته است.
شايد بتوان فرهنگسازاان را به دو دسته تقسيم كرد: آنهايی كه مانندِ كانت و باخ در شهر و ديارِ خود مانده و كار و تلاش كرده اند و آنانی كه چون گوته و هندِل سراسرِ زندگی را در سفر گذرانده و آفريده اند.
نغمه‌ای که سرنوشت‌ساز شد
جرج فردريك هِندِل در ۲۳ فوريه ی ۱۶۸۵ در هاله در شرقِ آلمان زاده شد. پدرش پزشك بود و او را با خود از جمله به دربارِ والی يكی از شهرهای نزديك زادگاهش برد.
در آنجا جرج ۸ ساله با ارگ نغمه ای نواخت و همين توجه والی و سپس موسيقيدانِ بزرگ آن ديار، ويلهلم زاخو را به كار او جلب كرد. هندل از ۹ سالگی نزدِ زاخو به فراگيری تئوری موسيقی و آهنگسازی پرداخت و در سازهای گوناگون مهارت يافت. گفتنی است كه آموزگارِ هندل يعنی زاخو از چنان اهميتی برخوردار بوده كه حتا باخِ بزرگ
نيز از او الهام بسيار گرفته است.
هندل دوازده ساله بود كه به برلين رفت و اگر پدرش مخالفت نمي‌كرد، مي‌توانست با هزينه ی پادشاهان پروس در برلين و ايتاليا تحصيل و كار كند. هندل به خواستِ پدر، در زادگاهش ماند و در كنارِ تحصيل رشته ی حقوق در دانشگاهِ هاله، نوازندگی ارگ در كليسای بزرگِ شهر را پذيرفت. در ۱۸ سالگی به هامبورگ رفت و در تالارِ بزرگ كنسرت‌های آن بندر در اپراهای گوناگون، ويولون، چِمبالو و سازهای ديگر نواخت. در همان شهر بود كه پيش از رسيدن به سّنِ بيست سالگی نخستين اپرايش، «آلميرا»، و چند هفته پس از آن دومين آنها، «نِرو» را به روی صحنه برد.
اولین سفر به لندن
هندل در ۲۱ سالگی با هزينه ی خود به ايتاليا رفت و در آنجا تحصيلات و تحقيقات خود را ادامه داد. در يك اقامتِ چهار ساله در فلورانس و ونيز دو اپرای ديگر به نام‌های «رودريگو» و «آگريپينا» ساخت و به روی صحنه آورد. بجز اينها از همين زمان به ساختنِ اپراهای كليسايی كه آنها را اوراتوری مي‌نامند آغاز كرد.
نخستين بار در سال ۱۷۱۰ يعنی در ۲۵ سالگی به لندن سفر كرد و همانجا اپرای «رينالدو» را ساخت. ترانه‌هايی از اين اپرا، تا امروز نيز كارمايه ی همه ی خوانندگانِ سرشناسِ اپراها هسند. افزون بر اين اپرای رينالدو الهامبخش و مدل چند اپرای ديگر از جمله اپرای سه قروشی برتولت برشت بوده است.
فردريك هندل ۴۰ اپرا ساخته و از ۴۷ سالگی در سال ۱۷۳۲ تنها به ساختنِ اپراهای كليسايی پرداخته و ۲۵ اپرا از اين گونه ساخته كه بخش‌هايی از آن به عنوانِ سرودهای كليسايی به زبانهای گوناگون خوانده ميشوند. سرودِ عيدِ ميلادِ مسيح «هل تا جهان شادان شود» جزو اينهاست.
هندل دو آكادمی اپرا در لندن را رهبری كرد. اگرچه هردوی اين نهادها به ورشكستگی اقتصادی افتادند، ولی با انگيزه‌ی كار برای اين آكادمي‌ها بود كه آثارش را مي‌ساخت. اپرای «مسيحا» كه در سال ۱۷۴۲ ساخته و برای نخستين بار در دابلين پايتختِ ايرلند برای تنگدستان و محكومان به روی صحنه آورده، همه ساله در روزهای عيدِ پاك اجرا مي‌شود.
جرج فردريك هندل در سال ۱۷۵۲ نابينا شد ولی در ۷ سال آخر عمر نيز از پا ننشست و افزون بر چند اثرِ كوتاه، همواره اجراهای اپراهای خود را با ارگ همراهی ميكرد.
آهنگسازی تأثیرگذار
هندل در ۱۴ آوريل ۱۷۵۹ در لندن درگذشت و در كليسای وِست مينستِر به خاك سپرده شد. او آفريننده ی اپرای كليسايی انگليسی است كه در آن عنصرهای تئاترال مانند ماسك، لباس و بازيهای روی صحنه حذف ميشوند و موسيقی نقش آنها را به عهده ميگيرد. اين بيننده يا بهتر بگويم شنونده است كه صحبت‌ها را با شنيدن موسيقی در ذهنِ خود مجّسم
مي‌كند. هندل پيروِ سبك باروك بوده يعنی در آثارِ او برای بازتاب دادن احساساتِ انسانی از تكنيك‌های مشخصی استفاده مي‌شده، برای نمونه گاه از نت‌های بم برای بيانِ غم بهره مي‌گرفته است.
آثارِ هندل الهامبخش آهنگ‌سازان بزرگی چون بتهوِون و هايدِن بوده اند. هايدِن اپرای كليسايی «آفرينش» خود را به تأثير از اپراهای هندل نوشته است. شايد خالی از لطف نباشد كه در پايان اشاره كنيم، بر سرِ مّليتِ هندل ميانِ آلماني‌ها و انگليسي‌ها رقابتِ ناگفته ای جريان دارد. در حالی كه از سال ۱۸۵۹ هر سه سال يك بار در لندن جشنواره ای ويژه ی او برگزار مي‌شده و حتا يكبار يك گروه كُرِ ۴ هزار نفری را اركسترِ ۵۰۰ نفری همراهی مي‌كرده و نموداری از افتخارِ مّلی بريتانيا به شمارمي‌آمده، در آلمان حتا در زمانِ نازيها، آثارِ او با تغييرِ نام به روی صحنه مي‌آورده اند. مثلاَ «اسرائيل در مصر» او با نامِ «حمله ی مغول» و «يهودای مکابی» با نامِ «سردار» اجرا مي‌شده اند. تنظيم و انتشار آثار او كه از سال ۱۹۵۸ آغاز شده، تا زه در سال ۲۰۲۳ ميلادی پايان خواهد يافت.
نویسنده: اسکندر آبادی
تحریریه: فرید وحیدی