۲۰۰ سالگی گئورگ بوشنر؛ نابغه ادب و سیاست
۱۳۹۲ مهر ۲۵, پنجشنبه
از گئورگ بوشنر، شاعر و انقلابی بزرگ آلمانی، به عنوان نابغه‌ی ادب و سیاست آلمان یاد می‌کنند. برخی او را در جرگه‌ی واپسین نمایندگان دوره‌ی رمانتیک‌های آلمان به شمار می‌آورند و برخی دیگر یک انقلابی سوسیالیست که قلم را به عنوان "اسلحه" در مبارزه با نابسامانی‌های اجتماعی برگزیده بود.
گئورگ بوشنر در اکتبر سال ۱۸۱۳ در روستایی در ایالت هسن آلمان زاده شد و در ۱۸ سالگی برای برآوردن آرزوی پدر پزشکش به استراسبورگ رفت تا در این رشته تحصیل کند. او در این شهر اما با گروه‌هایی سیاسی که پس از فروپاشی حکومت شارل دهم تشکیل شده بودند، آشنا شد و در کنار آنها به فعالیت پرداخت.
انتشار شبنامه‌ای به نام "پیام ایالت هسن" (Der Hessische Landbote) از جمله‌ی این فعالیت‌هاست که کارشناسان ادبی آن را "حرکتی در جهت یاری به جنبش انقلابی سال‌های ۱۸۳۰ آلمان" ارزیابی می‌کند.
روی سخن این شبنامه با روستاییان ساده‌ی منطقه بود که از تحمل ظلم و ستم فئودال‌ها و زمین‌داران بزرگ به تنگ آمده بودند. هدف بوشنر و همراهانش برچیدن دستگاه فئودال‌های ستمگر بود؛ هدفی که به ثمر ننشست و به دستگیری چند تن از دوستان بوشنر و گریز او به فرانسه و استراسبورگ انجامید.
فعالیت‌های ادبی
بوشنر همواره در کنار فعالیت‌های اجتماعی خود، به نوشتن مقالات سیاسی، داستان و نمایشنامه هم پرداخته است. از او سه نمایشنامه، یک داستان و مقالات سیاسی بسیاری به‌جا مانده است. "مرگ دانتون" یکی از نمایشنامه‌هایی است که دو سال پیش از درگذشت وی، یعنی در سال ۱۸۳۵ منتشر شد.
بوشنر در این نمایشنامه به رویدادهای انقلاب فرانسه از ۲۴ مارس تا پنجم آوریل سال ۱۷۹۴ می‌پردازد که به "دوران ترور" معروف شده است. به گفته‌ی رالف بایل، برگزارکننده‌ی نمایشگاهی که به مناسبت "سال بوشنر" در ماه اکتبر گشایش یافته، "این تنها نمایشنامه‌ی مهم درباره‌ی انقلاب فرانسه است". این اثر به ویژه در بسیاری از تئاتر‌های فرانسه به اجرا در آمده است.
بوشنر در "مرگ دانتون" به تجربه‌های شخصی خود پرداخته است و نیز به اختلاف‌ها و درگیری‌های گروه‌های انقلابی فرانسه که سرانجام به قتل و غارت انجامیدند.
ترک صحنه‌ی انقلاب
گئورگ بوشنر در تابستان سال ۱۸۳۶، در حالی‌که خود را برای کرسی استادیاری دانشگاه آماده می‌کرد، نمایشنامه‌ی کمدی ـ انتقادی "لئونس و لنا" را نوشت. او در این اثر صحنه‌های انقلابی را ترک می‌گوید و به زندگی انسان‌ها و نمایش آنها بر روی صحنه‌ی تئاتر می‌پردازد.
"لئونس و لنا" زندگی خانواده‌ای در یکی از شهرهای کوچک آلمان را دستمایه قرار داده است که هر چند در رفاه زندگی می‌کنند، ولی از وجود فساد و تباهی و بدبختی رنج می‌برند. "لئونس و لنا" در ایران با برگردان پرویز جاهد و توسط انتشارات "پیراسته" منتشر شده است.
عشق و انتقام
در درام "وویتسک" (Woizek) بوشنر دوباره به طرح نابسامانی‌های اجتماعی و بی‌عدالتی در جامعه می‌پردازد. این اثر نمونه‌ا‌ی بارزی است برای کسانی که او را پیام‌‌آور جهان‌بینی سوسیالیستی می‌دانند.
فرانتس وویتسک سربازی تهی‌دست است با عشقی بی‌پایان به زنی به نام ماری که با او و فرزند غیرقانونی‌اش زندگی می‌کند. وویتسک برای تامین معاش، به گماشتگی در خانه‌ی یک سرهنگ آلمانی و حقارت‌های در پیوند با آن تن در می‌دهد.
عشق آتشین وویتسک به ماری، روزی که او را در آغوش یک افسر ارتش غافلگیر می‌کند، به نفرت بدل میشود و تصمیم به قتل معشوقه می‌گیرد. از آن‌جا که این سرباز غیرتی، پولی برای تهیه‌ی اسلحه ندارد، ماری را به جنگل می‌کشاند و او را بی‌رحمانه با چاقو می‌کشد. این اثر در ایران با ترجمه‌ی ناصر حسینی مهر توسط انتشارات ققنوس به چاپ رسیده است.
"کمونیست پیش از مارکس"
هرمان کورتسکه، یکی از پژوهشگران ادبی آلمان، در "سال بوشنر" کتاب ۶۰۰ صفحه‌ای خود درباره‌ی زندگی و آثار این نویسنده بزرگ آلمانی را منتشر کرده است. وی در این اثر تحقیقی کوشیده است، نکته‌های مبهم زندگی این "کمونیست پیش از مارکس" را روشن کند.
کورتسکه در کتاب خود که زیرعنوان "زندگی یک نابغه" منتشر شده، بوشنر را به عنوان "شاعر و متفکری بزرگ" ارزیابی می‌کند، ولی تصویری که او از بوشنر به دست می‌دهد، با چهره‌ی این ادیب پیشرو از نگاه کارشناسان ادبی "آلمان دموکراتیک سابق" تفاوت دارد.
بوشنر در آثار این گروه و هم‌چنین کتاب‌هایی که در فاصله‌ی سال‌های دهه‌ی ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ در آلمان غربی درباره‌ی وی منتشر شده، در درجه‌ی نخست یک انقلابی فعال سوسیالیست است که "شعر و نمایش هم می‌نوشت".
هرمان کورتسکه در کتاب خود بیشتر به ویژگی‌های خلاقه‌ی این "روح ناآرام قرن" پرداخته است. به نظر او، بوشنر "به هرحال به تاریخ رهایی انسان تعلق دارد، هر چند که اغلب کارهای او حزن‌آلود است و خود نیز شکست حرکت‌های انقلابی زمان خود را به تصویر کشیده است".
آخرین اثر؛ حامل جنون
به نظر کورتسکه، داستان بلند "لنتس" (Lenz) یکی از کامل‌ترین آثار بوشنر است که دنیای دورنی شاعری به نام یاکوب راینهولد لنتس را به تصویر می‌کشد؛ شاعری که در آستانه‌ی جنون قرار دارد. بوشنر این اثر را در ماه مارس سال ۱۸۳۵ در استراسبورگ نگاشته است.
کورتسکه در باره این اثر می‌گوید: «اغلب حالت‌هایی جنون‌آمیز به بوشنر دست می‌داد. او این حالت‌ها را تشخیص داد و با نوشتن درباره‌ی شاعری که در حال ابتلا به جنون است، خود را از آن رهاند.»
هرچند کارشناسان ادبی، بوشنر و زندگی او را از دیدگاه‌های متفاوت بررسی می‌کنند، ولی همگی بر سر یک نکته توافق دارند و آن اینکه آثار بوشنر هم‌چنان به‌روز و مطرح هستند. هرمان کورتسکه در این باره می‌گوید: «بوشنربه نوعی، پیشگام کشوری بود که حالا کشور ماست.»
بوشنر در ژانویه ١٨٣٧ به بیماری تیفوس مبتلا شد و سه هفته پس از آن، در ١۹ فوریه، در سن ۲۳ سالگی از دنیا رفت.
سال ۲۰۱۳ برای بزرگداشت گئورگ بوشنر، نمایشنامه‌نویس انقلابی آلمان، "سال بوشنر" خوانده شده است. در این سال علاوه بر اجرای نمایش‌نامه‌‌ها و برپایی صدها مراسم فرهنگی، نمایشگاهی نیز درباره‌ی زندگی بوشنر برگزار میشود.