چرا ایران از همسایگان گاز می‌خرد؟
۱۳۸۹ دی ۳۰, پنجشنبه
ایران برای نخستین بار واردات گاز خارجی را از ترکمنستان در سال ۱۳۷۶ (۱۹۹۶) آغاز کرد. خط لوله‌ی "کرپچه – کردکوی" با تامین ۲۰۰ میلیون دلار اعتبار از سوی شرکت ملی نفت، توسط "شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران" کشیده شد. ۱۳۵ کیلومتر از این خط لوله در داخل خاک ترکمنستان و ۶۰ کیلومتر آن نیز در ایران احداث شد.
با احداث این خط لوله، ترکمنستان پس از استقلال خود مستقیم به یک کشور خارجی گاز فروخت و ایران نیز نخستین بار در تاریخ خود از یک کشور خارجی گاز خرید. دوستی بین دو کشور با "گاز" آغاز شد. نیازاف، رئیس جمهور سابق ترکمنستان با سرودن شعری این دوستی را درکتاب خود توصیف کرد. شهرکی نیز بنام هاشمی رفسنجانی در ترکمنستان نامگذاری شد. ترکمن‌ها به رئیس جمهور وقت ایران یکی از نفیس‌ترین اسب‌های "آخال تکه" را هدیه کردند.
ادامه‌ی وابستگی ایران به گاز هسمایگان
سیزده سال پس از آن و پشت سرگذاشتن فراز ونشیب‌های "روابط گازی" خط لوله‌ی دوم "دولت آباد- سرخس- خانگیران" نیز با حضور رؤسای جمهور ایران و ترکمنستان در ۲۷ نوامبر ۲۰۱۰ (۶ آذر۱۳۸۸) افتتاح شد. ظرفیت سالانه این خط لوله ۱۲ میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود.
حوزه گازی "دولت‌آباد" ترکمنستان یکی از میدان‌های بزرگ گازی منطقه محسوب می‌شود که بیش از ۳۰۰ حلقه چاه فعال دارد. قرارگرفتن منابع گازی ترکمنستان در نزدیکی مرزهای ایران، این شانس را به ایران داده که ازموقعیت جغرافیائی خود بهره ببرد. ایران اکنون تا سقف ۲۰ میلیارد مترمکعب گاز در سال از ترکمنستان خریداری می‌کند و نیازمندی‌های گازی شمال کشور را از این طریق تامین می‌کند.
قرارداد گازی ایران و جمهوری آذربایجان
با بروز سرما و نیاز شدید به گاز بیشتر، ایران قرارداد جدیدی نیز با همسایه دیگر خود جمهوری آذربایجان امضاء کرد. این قرارداد از سوی رونق عبدالله‌اف رئیس شرکت دولتی نفت آذربایجان و جواد اوجی مدیرعامل شرکت ملی صادرات گاز ایران در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۱ در باکومنعقد گردید.
براساس این قراداد ۵ ساله، قرار است از اول فوریه ۲۰۱۱ حجم صادرات گاز آذرباجان به ایران تا ۲ میلیون مترمکعب در روز افزایش یابد. به‌گزارش روزنامه‌های آذربایجان، مقام‌های ایرانی برای واردات سالانه پنج ميليارد مترمكعب گاز از جمهوری آذربايجان اعلام آمادگی کرده‌اند.
دلیل نیاز ایران به گاز همسایگان
ایران از لحاظ ذخایر گاز در سطح جهانی در جایگاه دوم قرار دارد. اما به دلیل تحریم‌های اقتصادی موفق به بهره برداری از منابع گازی خود نشده است.
دکتر اشتفان مایستر، کارشناس امور انرژی شورای روابط خارجی آلمان پیش از این به دویچه وله گفته بود، به نفع ایران بود که با اتحادیه اروپا درباره‌ی گاز مذاکره می‌کرد. زیرا اروپا به گاز ایران و جمهوری اسلامی به دانش و تکنیک پیشرفته و سرمایه‌گذاری اروپایی‌ها نیاز دارد. اما این کارشناس اکنون می‌گوید:«کشورهای تحریم کننده ایران قصد خرید گاز از ایران را ندارند. سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز نیز به دلیل تحریم‌های اقتصادی انجام نگرفته است.»
سود ایران از خرید گاز همسایگان؟
اما ولادیمیر سوکور، کارشناس امور گاز در بنیاد جیمز تاون در واشنگتن، در گفتگو با دویچه‌وله از تحریم اقتصادی علیه ایران انتقاد می‌کند و می‌گوید که همسایگان ایران مخالف تحریم اقتصادی هستند.
این کارشناس تامین گاز توسط همسایگان را برای ایران به لحاظ اقتصادی با صرفه می‌داند. به‌نظر این کارشناس، افتتاح ۲ خط لوله از ترکمنستان و افزایش صادرات آذربایجان به ایران، در آینده موقعیت ایران را برای ترانزیت گاز بهتر خواهد کرد.
وی خاطرنشان می‌کند، اکنون ایران آن گازی را دریافت می‌کند که پیش از این به روسیه صادر می‌شد. این مسئله به‌نظر این کارشناس خشم روس‌ها را هم برانگیحته است. سوکور در ضمن می‌گوید:«منابع فعلی ایران در جنوب کشور واقع شده و انتقال آن به شمال کشور نیز مقرون به صرفه نیست.»
عدم موفقیت سیاست گازی ایران
به‌نظربرخی دیگر از کارشناسان اقتصادی، کوشش‌های ایران به منظور توسعه میدان‌های گازی پارس جنوبی در خلیج فارس موفق نبوده و در نتیجه تولید گاز کشور از مصرف آن کمتر است.
یک کارشناس اقتصادی در ایران به دویچه‌وله می‌گوید: «نفت و گازجزو صنایعی حساب می‌شوند که باید به‌طورمرتب در آن‌ها سرمایه گذاری کرد. این سرمایه‌گذاری‌ها باید در استخراج، نگهداری و تعمیر چاه‌ها انجام شود. در سال‌های گذاشته این سرمایه‌گذاری‌ها انجام نگرفته و در منابع داخلی کشور پاسخگو نیستند».
این کارشناس همچنین انتقاد می‌کند، واردات گاز توجیه منطقی و اقتصادی ندارد و به‌جای آن باید منابع داخل کشور را توسعه داد و بی‌نیاز شد. وی همچنین اشاره می‌کند که عدم سرمایه گذاری در میدان‌های گازی فرصت‌های شغلی را از ایرانیان می‌گیرد و مشکل بیکاری را تشدید می‌کند.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: جواد طالعی