"معامله" ژنو؛ از "ترکمانچای" تا "ملی شدن نفت"
۱۳۹۲ آذر ۶, چهارشنبه
در روزهای اخیر در حالیکه ماراتن مذاکرات فشرده میان نمایندگان ایران و شش قدرت جهانی در ژنو برگزار می‌شد، در شبکه‌های اجتماعی دنیای مجازی٬ نظیر فیس بوک و توییتر٬ نیز کاربران به طور مدام در حال اظهار نظر درباره مذاکرات ژنو بودند.
توییت‌نویسی‌ها و استاتوس‌گذاری‌های فیس بوکی هنگامی به اوج خود رسید که محمد جواد ظریف٬ وزیر امور خارجه ایران و مذاکره‌کننده ارشد کشور٬ و وزرای امور خارجه شش قدرت جهان به همراه کاترین اشتون٬ مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا٬ در نخستین ساعات روز یک‌شنبه (۳ آذر/۲۴ نوامبر) از اتاق مذاکرات خارج شدند و اعلام شد که مذاکرات به توافقی اولیه انجامیده است.
اما این فقط کاربران پیگیر مذاکرات نبودند که در شبکه‌های اجتماعی خصوصا با هشتگ ژنو (#ژنو) پیگیرانه مشغول به نوشتن درباره مذاکرات بودند. محمد جواد ظریف نیز خود به روالی که در چند ماه اخیر اتخاذ کرده، وفادار بود و در طول روزهای مذاکرات در شبکه‌های اجتماعی به روز ماند. در نهایت توییتی چند کلمه‌ای از او که خبر از رسیدن به توافق می‌داد هزاران بار از سوی دیگران به اشتراک گذاشته شد. بنابراین آنچه موج فیس‌بوکی و توییتری حاشیه مذاکرات ژنو بود صرفا به کاربران دور از ژنو محدود نماند و بازیگران صحنه سیاست نیز از امکان ارتباط بدون واسطه در شبکه‌های مجازی در کوران اخبار بهره جستند.
محمد جواد ظریف تنها کسی نیست که از امکان استفاده از شبکه‌های اجتماعی در روزهایی که بسیاری آن را "روزهای تاریخی" ایران می‌دانند، بهره برد. الن ایر٬ سخنگوی فارسی‌زبان وزارت امور خارجه آمریکا٬ نیز در صفحه‌اش در فیس‌بوک تا حدی درباره مذاکرات نوشت. اکانت توییتری که ظاهرا متعلق به حسن روحانی٬ رئیس‌جمهور ایران٬ است نیز سه‌شنبه شب (۲۶ نوامبر/۵ آذر) به طور مفصل گزارش مصاحبه رئیس‌جمهور ایران با صدا و سیمای جمهوری اسلامی درباره صد روزگی دولت را به فارسی و همچنین به انگلیسی توییت کرد.
بهره‌وری سیاستمداران ایران از شبکه‌های اجتماعی و همراه شدن آنان با دیگر کاربران در نوشتن از اخبار و استفاده از هشتگ‌های روز در این اواخر هر چه بیش‌تر به چشم می‌آید و این در حالی است که هنوز فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی در ایران ادامه دارد.
مصدق یا عهدنامه ترکمانچای
اگرچه در ساعات اولیه امضای توافق‌نامه هسته‌ای بین ایران و گروه ۱+۵ در ژنو فضای شبکه‌های اجتماعی عموما سرشار از هیجان بود، اما کم نبودند افرادی که بخصوص به علت دوگانگی در اظهارات ظریف و جان کری٬ همتای آمریکایی او، با بدبینی به توافق حاصل شده می‌نگریستند. یکی از کاربران فیس‌بوک نوشت: «بیشترین مشکل را افراطیون و تندروهای دو طرف شروع خواهند کرد. اول شروع می‌کنند متن ِ توافق را زیر ِ سوال می‌برند و سعی می‌کنند اینطور القا کنند که ایران خیلی کوتاه آمده و اصولا چیز زیادی تغییر نکرده و بعد تلاش می‌کنند با کارشکنی و جوسازی ادامه‌ی ِ این توافق را خدشه‌دار کنند.»
با این‌همه این گروه که متن توافق را زیر سؤال بردند نه صرفا از تندروهای نزدیک به جناح اصول‌گرای ایران که از اقشار مختلف بودند و تا آن‌جا پیش رفتند که توافق امضا شده را با "معاهده ترکمانچای" مقایسه کردند. هم در فیس‌بوک و هم در توییتر کاربران به وفور له و علیه این‌که توافق ژنو٬ "ترکمانچای ۲۰۱۳" نامیده شود نوشتند.
بر اساس پیمان‌نامه "ترکمانچای"، ایران از جمله حق کشتیرانی در دریای خزر را از دست داد و ایروان و نخجوان را به روسیه واگذار کرد. کم نبودند کسانی که توییتی شبیه این توییت نوشتند: «چیزی که واضح است این است که در مذاکرات خیلی چیزها را قبول کردیم ولی چیز زیادی دستگیرمان نشد.»
اما در مقابل٬ توییت‌ها و استاتوس‌های زیادی نیز در رد این طرز فکر نوشته شد. یکی از کاربران توییتر در توییتی معترضانه نوشت: «قبلا در بالاترین [سایت اینتراکتیو به زبان فارسی برای تبادل لینک‌های خبری، تصویری،...] دعوا بود که انرژی هسته‌ای نمی‌خواهیم نون بیاورید سر سفره، الآن توافق‌نامه امضا شده می‌گویند چرا عهدنامه ترکمانچای را امضا کردید.»
یکی از کاربران فیس‌بوک هم نوشت: «یه عده هم هستند عقل کل‌اند. حالا هم می‌خواهند هر طور شده ابعاد ننگین توافق ژنو را برملا کنند که مبادا گول بخوریم٬ ما جماعت ساده.»
گروهی البته در خلاف جهت مخالفان تا آن‌جا پیش رفتند که ظریف را "مصدقی دیگر" خواندند و توافق ژنو را با ملی شدن صنعت نفت مقایسه کردند.
معامله‌ای که بعدا باید درباره آن نظر داد
از لحظات آغازین بحث درباره توافق ژنو مخالفت با متن توافق‌نامه شروع شد. به زودی اما انتقادهایی نیز به شکل انجام توافق مطرح شد. یکی از کاربران توییتر با اشاره به استقبال جمعی از مردم از جواد ظریف در فرودگاه به طعنه نوشت: «من اگه جای آن‌هایی که الان رفتند فرودگاه بودم می‌رفتم بیت رهبری از آقا تشکر می‌کردم. بالاخره دستور از بالا بود دیگر. ظریف که خودش بی‌اختیار است.» یک کاربر دیگر هم با اشاره به اظهار نظر روح‌الله خمینی٬ رهبر پیشین جمهوری اسلامی که امضای قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق را به نوشیدن جام زهر تشبیه کرد٬ نوشت: «حالا امروز چه بود جریان؟ جام زهر، نرمش پهلوانی، یا دیپلماسی ظریف؟»
اما در این میان بودند کاربران دیگری که به تبعات مثبت توافق ژنو چشم دوخته بودند و از آن می‌نوشتند. یکی از کاربران در توییتر نوشت: «تنها شادی‌مان این روزها این بود که سایه‌ی جنگ بر کشورمان کمرنگ شده است.»
یکی از کاربران فیس‌بوک هم نوشت که معامله یعنی داد و ستد. به نظر این کاربر، آنچه در ژنو روی داد یک "معامله" بود: «کمی که فضا از احساسات خالی شود، می‌توان نشست و "داد"ها و "ستد"ها را سنجید.» این کاربر نوشت که به دلایل مختلف از جمله "سابقه پنهان‌کاری و نوسان تاکتیک‌ها و استراتژی‌ها در تهران"، کاملا طبیعی و منطقی است که جمهوری اسلامی در این مقطع "داد"هایش بیش‌تر از "ستد"هایش باشد.