ساختار

یک سالِ تحصیلی

یک سال تحصیلی در مراکز آموزش عالی به دو نیم‌سال تحصیلی تقسیم می‌گردد: نیم‌سال تحصیلی تابستانی و نیمسال تحصیلی زمستانی. نیمسال تابستانی معمولاً از ابتدای آوریل آغاز شده و تا سی‌ام ماه سپتامبر به طول می‌انجامد و نیمسال زمستانی از ابتدای ماه اُکتبر تا پایان ماه مارس. در برخی از مراکز آموزش عالی حرفه‌ای " فاخ هُخ شوله" (Fachhochschule)، نیمسال تحصیلی یک‌ماه زودتر آغاز و یک‌ماه زودتر هم به پایان می‌رسد.

معمولاً بیش از یک‌سوّم از یک سال تحصیلی، از تعطیلات بین دو نیمسال تحصیلی تشکیل شده‌است. این تعطیلات به معنی تعطیلات کلاس‌های دانشگاهی است و دانشجویان مشغول گذراندن امتحان‌های خود و یا به پایان رساندن پروژه‌های دانشگاهی هستند که تا زمان مشخصّی می‌بایست تحویل داده‌شوند. به این پروژه‌های دانشگاهی به اصطلاح "هائوس آربایت" (Hausarbeit) گفته می‌شود که به معنی "کار خانه" است. "هائوس‌آربایت" کاری کتبی است که توسّط دانشجو در موضوعی که از سوی استاد تعیین‌شده، نوشته می‌شود. از سوی دیگر در بسیاری از رشته‌ها، دانشجویان می‌بایست در تعطیلات خود در دوره‌های آموزشی شرکت کنند که بدون گذراندن آن‌ها به دانشجو مدرک فارغ‌التّحصیلی داده نمی‌شود. به‌این ترتیب تعطیلات میان‌ترم نه به معنای فراغت از تحصیل بلکه به‌معنای تعطیل بودن کلاس‌های درسی است.

دوره‌ی مقدّماتی و دوره‌ی اصلی ( Grund und Hauptstudium )

دوره‌ی تحصیل در مراکز آموزش عالی آلمان در دو بخش تقسیم می‌شود: دوره‌ی مقدّماتی و دوره‌ی اصلی .( Grund- und Hauptstudium )

در دوره‌ی مقدّماتی ابزار کار، روش‌های علمی کارکردن و دانش پایه در رشته‌ی انتخابی، آموزش داده می‌شوند. در بسیاری از مراکز آموزش عالی این دوره‌ی مقدّماتی پس از چهار نیمسال تحصیلی با گذراندن آزمون ویژه‌ای به‌پایان می‌رسد که آن‌را آزمون میان‌دوره‌ای (Zwischenprüfung) یا پیش از دیپلم (Vordiplom) یا در رشته‌های پزشکی "فیزیکوم" (Physikum) می‌نامند. پس از دوره‌ی مقدّماتی، دوره‌ی اصلی آغاز می‌شود که دو تا چهار سال به طول می‌انجامد. در این دوره دانشجو می‌تواند دانش تخّصصی در رشته‌ی مربوطه را ژرف‌ترفراگیرد. این دوره معمولاً با آزمون‌های نهایی "اِگزامِن" (Examen) به پایان می‌رسد. قبولی در این امتحان‌ها به معنای با موفّقیّت به پایان رساندن تحصیل در مراکز آموزش عالی است.

شیوهای گوناگون ارائه‌ی دروس دانشگاهی (Veranstaltungsformen)

مطالب درسی در مراکز آموزش عالی به شکل‌های متفاوتی عرضه می‌شوند. به دو نوع عمده‌ی آنها در زیر اشاره می‌کنیم:

بَرخوانش (Vorlesung)

دراین شیوه‌ استاد به عنوان تنها سخنگو به تدریس موادّ درسی می‌پردازد. در این گونه از کلاس‌ها معمولاً جریان یک‌سویه‌ای حاکم است. دانشجویان در هنگام تدریس یادداشت برمی‌دارند و سپس خود در خانه به یادگیری موضوعات تدریس‌شده می‌پردازند.

سمینار (Seminar)

در سمینارها دانشجو نقش فعّال‌تری دارد. در این‌جا استاد بیشتر طرّاح موضوع‌های درسی و راهنمای دانشجو برای دست‌یابی به منابع مورد نیاز است و دانشجویان را در مسیر انتخابی کمک و راهنمایی می‌کند. نحوه‌ی همکاری دانشجو در یک سمینار معمولاً به این‌گونه است که هر دانشجو از موضوع‌های پیشنهادی استاد یکی را انتخاب کرده و تا تاریخ مشخّصی فرصت دارد که درمورد موضوع انتخابی به تحقیق بپردازد. در تاریخ تعیین شده، دانشجو می‌بایست این موضوع را در زمانی محدود، با آغاز و پایانی مشخّص در جلو کلاس ارائه دهد. دانشجو در حقیقت در جریان عرضه‌ی مطلب نقش استاد را بازی می‌کند و باید به قدری به موضوع انتخابی مسلّط باشد که بتواند جوابگوی سئوال‌های احتمالی همکلاسی‌های خود یا استاد باشد. در صورتی که دانشجو پاسخی برای پرسش همکلاسی خود نیابد، استاد به او دراین زمینه کمک می‌کند. به این فرم از برگزاری کلاس در دانشگاه سمینار گفته می‌شود و به ارائه‌ی مطلب در جلو کلاس توسّط دانشجو، "رِفِرات"(Referat) می‌گویند.

در پایان سمینار، درس‌های نظری و کلاس‌های تمرین، به دانشجو برگه‌ای داده‌می‌شود که نشان می‌دهد دانشجو این درس را با موفّقیّت به پایان رسانده یا در کلاس شرکت کرده است. این مدرک "شاین" (Schein) نامیده می‌شود. برای دریافت شاین برای برخی درس‌ها فقط شرکت در کلاس کفایت می‌کند. در حالی که برای دریافت شاین در برخی درس‌ها دانشجو می‌بایست یک رِفِرات اجرا کند ویا در پایان کلاس در امتحان شرکت کند یا روی یک موضوع به تنهایی کار کرده و نتیجه‌ی کار خود را به صورت گزارش کاری کتبی به استاد ارائه دهد (Hausarbeit).

جمع‌آوری "شاین" ها مهمترین مسئله در طول تحصیل است. زیرا دانشجو در پایان تحصیل می‌باید شاین‌های خود را ارائه دهد. زمانی که تعداد این شاین‌ها در دروس تعیین‌شده به حدّ مشخَصی رسید، دانشجو می‌تواند در آزمون‌های میان‌دوره‌ای (Zwischenprüfung) یا آزمون‌های نهایی (Examen) شرکت کند.

تعداد شاین‌های مورد نیاز برای شرکت در این آزمون‌ها را آیین‌نامه‌ی امتحانات (Prüfungsordnung) هر رشته تعیین می‌کند.

ساعت‌های آغاز کلاس‌های دانشگاهی

در آغاز هر ترم تحصیلی در دانشگاه دفترچه‌ای در اختیار دانشجو قرار می‌گیرد که دربردارنده‌ی فهرست و توضیحاتی در باره‌ی کلاس‌ها و سمینارهایی است، که در آن ترم ارائه می‌شوند. معمولاً مقابل هر کلاس درسی، ساعت شروع کلاس و روز برگزاری آن نوشته شده‌است. اگر در برابر ساعت، دو حرف c.tقرار گرفته‌ باشد، این به معنی آن است که کلاس درسی ساعت ۱۰:۱۵ شروع می‌شود. به این ربع‌ساعت در آلمان، ربع‌ساعت دانشگاهی هم گفته می‌شود.