دعوای دولت و کارشناسان بر سر انتقال آب خزر
۱۳۹۱ دی ۲۶, سه‌شنبه
خبرگزاری مهر از قول علیرضا دائمی سرپرست معاونت آب و آبفای وزارت نیرو می‌نویسد، اجرای عملیاتی طرح انتقال آب از سال ۱۳۹۲ آغاز می‌شود. مهر خبر داده است که اجرای عملیاتی انتقال آب دریای خزر در مسیر خط نفت "نکا – ری" دنبال خواهد شد.
دولت ایران قصد دارد با اجرای این طرح برای مشکل کم‌آبی و بی‌آبی فلات مرکزی ایران چاره جوئی کند. گفته می‌شود آب دریای خزر نیاز آبی کارخانجات صنعتی و معادن منطقه را هم تامین خواهد کرد. گرچه ارگان‌های دولتی از جمله سازمان محیط زیست مجوزهای اجرای این طرح را پذیرفته‌اند و سیر قانونی آن نیز سپری شده است، اما این طرح با مخالفت‌های شدید کارشناسان داخلی و به‌ویژه کارشناسان محلی روبرو شده است.
«طراحان انتقال آب خزر سواد روزنامه‌ای هم ندارند»
یکی از منتقدان این طرح دکتراسماعیل عاشوری، محقق و استاد دانشگاه گرمسار است که حدود ۴۰ سال درباره مشکلات کم‌آبی تحقیق می‌کند. وی در گفتگو با خبرگزاری مهر گفته که حاضر به مناظره با طراحان دولت است. وی خاطرنشان کرده که گسل‌های فعال موجود در مسیر انتقال آب خزر به استان سمنان، قطعا هرگونه برنامه‌ریزی دولت در زمینه انتقال آب را محدود خواهد کرد.
عاشوری به مهر گفته است: «اگر کسی علم هیدرولوژی مهندسی را بداند و در مورد تکتونیک و لرزه زمین ساحت البرز هم نه دانش فنی بلکه سواد روزنامه‌ای داشته باشد؛ پروژه‌ی انتقال آب از دریای خزر به سمنان را ارائه نمی‌کند. رسانه‌ها از انتقال آب دریای خزر به استان سمنان صحبت می‌کنند و این امر به نحوی بیان می‌شود که انگار مانده فقط دنبال روبان و قیچی و تاریخ افتتاحیه بگردیم.»
کسی نظر کارشناسان محلی را نپرسید
دکتر اسماعیل عاشوری در گفت گو با دویچه وله از عدم همکاری دولت با کارشناسان محلی گله می‌کند و می‌گوید: «برای انتقال آب هم از طریق خط لوله و هم از طریق کانال‌کشی ما راه حل داریم و در این رابطه سال‌ها کار کرده‌ایم. اما کسی نظرکارشناسان محلی را جویا نشد. من چندین بار خواستم با استاندار محترم صحبت کنم ولی ایشان به دلیل مشغله کاری به من وقت نداد. اکنون که قرار است این طرح را انجام دهند، ما بهترین گزینه را پیشنهاد خواهیم کرد. اجرای چنین طرحی ریسک خواهد داشت و ما برای تعدیل آن کمک خواهیم کرد.»
آقای عاشوری اضافه می‌کند: «من از دوره چهارم مجلس به عنوان طرح ملی پیشنهاد کردم که سفره‌های زیرزمینی ایران مرکزی شناسائی شوند. بنظر من آب این سفره‌ها قادر است تمامی ایران مرکزی را مشروب و سیراب کند.»
سفره‌های آب شیرین "آب‌های فسیلی"
عاشوری معتقد است «حتی اگر آب تمام دریای خزر هم به داخل بیابان‌های ایران منتقل شود، نتیجه‌اش تشدید بیابان خواهد بود و مشکلات ناشی از آن نیز گریبان این مردم تشنه آب را می‌گیرد، اما راه‌های سهل‌تری برای آبادانی استان به ویژه دامغان و سمنان و گرمسار و آرادان وجود دارد.»
عاشوری به دویچه وله می‌گوید در نواحی مختلف استان سمنان سفره‌های آب فوق‌العاده شیرین در حجم میلیاردها متر مکعب تحت عنوان آب‌های فسیلی وجود دارد که بایستی شناسائی شود. به نظر او به کارگیری آب‌های فسیلی علاوه بر آبادانی استان بخش عظیمی از مناطق رها شده از بی‌آبی و زمین‌های بایر استان را که نیاز به آب دارند، آباد و دایر خواهد کرد.
آیا کسی مناظره خواهد کرد؟
عاشوری به دویچه‌وله می‌گوید که حاضر است با مهندسین مشاور و ارائه‌کنندگان طرح انتقال آب دریای خزر مناظره کند:«تابحال به درخواست من برای مناظره پاسخی نداده‌اند و حالا ما در مقابل یک کار انجام شده قرارگرفته‌ایم. ما واقعا اصلا از اجرای این طرح خبرهم نداشتیم. یک کارشناسی که در تهران نشسته و چهارنقشه جلوی خود گذاشته و با عکس‌های ماهواره‌ای که در اختیار داشته چنین طرحی می‌دهد. به نظر من دولت باید از علم و تجربه متخصصان و نیروهای محلی استفاده کند. شکست‌ها و گسل‌ها در منطقه‌ای که دولت قراراست طرح را به اجرا درآورد، بسیار فعالند. ما گسل‌های فعالی چون البرز شمالی، گسل دامغان، گسل شاهرود، گسل آستانه را داریم واین گسل‌ها هر لوله‌ای را می‌شکند و به هر کانالی صدمه خواهد زد.»
طرح انتقال آب خزر به فلات ایران شدنی است
اما دکتر بهروزعبدالوند، هماهنگ‌کننده "مرکز تحقیقات حوزه خزر در برلین" که درباره‌ی مشکلات کم‌آبی و بی‌آبی آسیای مرکزی هم تحقیق می‌کند، نظر آقای عاشوری را قبول ندارد. به عقیده وی، آبی که به‌وسیله خط لوله انتقال می‌یابد به لایه‌های زیرزمینی فرو نمی‌رود و سبب اتلاف آب نخواهد شد.
بهروز عبدالوند می‌افزاید: «انتقال آب دریای خزر اگر برای تامین آب آشامیدنی باشد به نظرمن پروژهای نیست که سبب بیایان‌زدایی شود و با توجه به هزینه سنگین شیرین‌کردن آب گمان نمی‌رود که این طرح برای آبیاری باشد. در لیبی و عربستان سعودی که این گونه روش‌های غیرمعمول برای پروژه‌ی آبیاری استفاده شده، مقرون به صرفه نبوده‌است.»
عبدالوند در این رابطه به تجربیات دیگر کشورها هم اشاره می‌کند: «انتقال آب برای تامین آب آشامیدنی یکی از متدهایی است که در نقاطی از دنیا چون اسرائیل و عربستان سعودی استفاده می‌شود که از بی‌آبی رنج می‌کشند. در ایران هم طرح انتقال آب قابل اجراست، چون در شمال کشور خط لوله کشیده شده و سابقه احداث خط لوله هم وجود دارد و از شمال به جنوب خط لوله هست، گمان نمی‌کنم مسئله فنی آن اشکالی داشته باشد چون خط لوله گاز ایران به ارمنستان از گسل می‌گذرد و به لحاظ تکتونیک و لرزه زمینی اشکالی ندارد. خط لوله جمهوری آذربایجان به ایران هم از زاگرس می‌گذرد. خط لوله ایران به ترکیه هم از زاگرس و البرز می‌گذرد.»
استفاده از آب‌های فسیلی مقرون به صرفه نیست
منتقدان اما هشدار می‌دهند که نمک حاصله از شیرین کردن آب دریای خزر مقدار نمک را در سواحل ایران افزایش خواهد داد و اکوسیستم آن منطقه را به خطر خواهد انداخت. بهروز عبدالوند در موافقت با این طرح استدلال می‌کند که «چنین پروژهای در دریاچه پریشان شیراز هم ایجاد شد و از نمک حاصله کود شیمیایی تولید می‌کنند و با توجه به گاز ترکمنستان و سرخس دولت می‌تواند منطقه صنعتی در ترکمن‌صحرا ایجاد کند و از نمک حاصله کود شیمیائی به دست آورد.»
عبدالوند از مرکز تحقیقات حوزه خزر در برلین به کارگیری آب‌های فسیلی را هم پروژهای سودمند و مقرون به صرفه نمی‌داند. وی در این رابطه کشورهای لیبی و عربستان سعودی را مثال می‌آورد که از این طریق آب تولید می‌کنند که هزینه‌ای هر لیتر آن حدود ۴ دلار تمام می‌شود.
طرح دولت برای انتقال آب خزر در ۲۸ فرودین ۱۳۹۱ با حضور احمدی‌نژاد در استان مازندران افتتاح شد. اما با گذشت حدود ۹ ماه تابحال اجرا نشده است. اکنون مقامات دولتی با فراهم شدن زمینه‌های قانونی آن وعده اجرای آن را با آغاز سال ۱۳۹۲ داده‌اند.