حاشیه‌ها و نتایج ایران در تاریخ بازی‌های آسیایی
۱۳۸۹ آبان ۱۹, چهارشنبه
صرف نظر از گردهمایی ستاره‌های ورزش جهان، یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت بین‌المللی رقابت‌های آسیایی، فروریختن رکوردهای متعدد جهانی در رشته‌هایی مثل وزنه‌برداری، شنا، تیراندازی و دو ومیدانی مردان و زنان است. در این گزارش، پیشینه حضور ایران در بازی‌های آسیایی بررسی شده است.
۱۹۵۱ – پرتاب چمدان‌ها از هواپیما!
در اولین دوره از بازی‌های آسیایی، کاروان ۶۴ نفره ایران که بسیاری از آنها دیگر در قید حیات نیستند، خاطره عجیبی از بازگشت به ایران داشتند. وقتی هواپیمای نظامی با خطر سقوط مواجه شد، آنها مجبور شدند چمدان‌های حاوی سوغات و جام‌های قهرمانی را به بیرون پرتاب کنند.
تمام وسایل را انداختند تا هواپیما سقوط نکند و در نزدیکترین فرودگاه، فرود اضطراری داشته باشد. سپس گروهی از سربازان هندی مأمور شدند تا نقطه پرتاب چمدان‌ها را بیابند و اگر چیزی سالم مانده، جمع‌آوری کنند و برگردانند.
ببینید: صحنه‌هایی به یادماندنی از حضور ایران در بازی‌های آسیایی
ایران با ۸ طلا، ۶ نقره و ۲ برنز در مکان سوم قرار گرفت. بسکتبال این کشور که سه سال قبل المپیک لندن را هم تجربه کرده بود، برنز گرفت و فوتبال نقره. وزنه‌برداری با ۷ طلا و ۳ نقره عالی ظاهر شد. طلای هشتم را هم علی باغبانباشی در دو ومیدانی گرفت.
دومین دوره – حوادث داخلی
ایران در سال ۱۹۵۴ به دلیل حوادث داخلی مرتبط با ماجراهای کودتای ۲۸ مرداد غایب بود.
۱۹۵۸ – اولین حضور دختران ایران
کاروان ورزشی ایران با ۱۱۲ ورزشکار در این دوره به میزبانی توکیو (ژاپن) حضور یافت. برای اولین بار چهار دختر ورزشکار ایرانی هم در رشته‌های دو و میدانی و پینگ‌پنگ شرکت کردند.
کاروان ایران در مجموع با ۷ طلا، ۱۴ نقره و ۱۱ برنز در مکان چهارم بازی‌ها قرار گرفت. سه طلا به وزنه‌برداری اختصاص یافت و سه طلا هم به کشتی. طلای هفتم کاروان را محمود خلیل رضوی در دو و میدانی گرفت. امامعلی حبیبی، غلامرضا تختی و عباس زندی، برندگان مدال طلا در کشتی آزاد بودند.
در مسابقات تیمی هم پینگ‌پنگ برنز و والیبال نقره گرفت. این بهترین نتیجه والیبال تا امروز محسوب می‌شود. فوتبال هم با دو باخت ۴ بر صفر به اسرائیل و ۵ بر صفر برابر کره جنوبی، از گردونه رقابت‌ها حذف شد. این بدترین نتیجه فوتبال تا امروز به حساب می‌آید و بعید است که نتیجه‌ای بدتر از این در دوره‌های بعدی بازی‌ها برای فوتبال ایران رقم بخورد.
چهارمین دوره – دومین غیبت
سال ۱۹۶۲ ایران باز هم در بازی‌های آسیایی شرکت نکرد. این دوره از رقابت‌ها در جاکارتا پایتخت اندونزی به انجام رسیدند.
۱۹۶۶ – درخشش موحد و دختران والیبالیست
پس از چهار سال دوری از بازی‌ها، کاروان ورزشی ایران با ۱۱۸ ورزشکار در این رقابت‌ها به میزبانی بانکوک (تایلند) شرکت کرد و با ۶ طلا، ۸ نقره و ۱۶ برنز و کسب عنوان ششم به کار خود پایان داد.
محمد نصیری، پرویز جلایر و منوچهر برومند در وزنه‌برداری طلا گرفتند. عبد الله موحد، منصور مهدی زاده و اسکندر فیلابی نیز در کشتی آزاد روی سکوی نخست ایستادند. موحد ستاره رقابت‌های کشتی آزاد بود.
در این دوره هم‌چنین والیبال زنان ایران روی سکوی سوم تیمی ایستادند که درخشان‌ترین نتیجه در تاریخ رشته‌های ورزشی تیمی ورزش زنان ایران محسوب می‌شود.
در پینگ‌پنگ هوشنگ بزرگ زاده مدال برنز انفرادی را کسب کرد. در تنیس هم تقی اکبری سوم شد. مدال‌هایی که در گوانجو برای پینگ‌پنگ و تنیس ایران پیش‌بینی شده‌اند، چیزی شبیه به یک رؤیای دست‌نیافتنی به نظر می‌رسند.
۱۹۷۰ – طوفان کشتی آزاد
کاروان ایران با ۱۶۹ ورزشکار عازم تایلند شد تا در ششمین دوره بازی‌های آسیایی حضور یابد. ایران در رده‌بندی مجموع مدال‌ها با کسب ۹ طلا، ۷ نقره و ۷ برنز در مکان چهارم قرار گرفت.
در وزنه‌برداری محمد نصیری و نصرالله دهنوی طلا گرفتند اما کشتی آزاد ۹ مدال گرفت که رنگ مدال‌های ابراهیم جوادی، محمد قربانی، شمس الدین سید عباسی، عبد الله موحد، داریوش ذاکری و اسکندر فیلابی طلایی بود. از این جمع، سید عباسی درگذشته است؛ فیلابی، موحد و قربانی مقیم خارج از کشور هستند و جوادی در کرج و ذاکری در اصفهان زندگی می‌کنند.
فوتبال باز هم بی‌مدال ماند. آخرین مدال طلا را هم تیمور غیاثی در پرش ارتفاع به خود اختصاص داد.
۱۹۷۴ – عصر طلایی ورزش ایران
۴۰۰ ورزشکار ایرانی در هفتمین دوره بازی‌های آسیایی به میزبانی تهران، ۳۶ مدال طلا، ۲۸ نقره و ۱۷ برنز (مجموع ۸۱ مدال) گرفتند تا پس از ژاپن در رده دوم قرار بگیرند.
از ۳۶ طلای ایران، ۱۳ طلا را کشتی‌گیران به خود اختصاص دادند. نتایج فرنگی‌کاران و کسب ۸ مدال طلا توسط آنها، بهترین نتیجه تاریخ کشتی فرنگی ایران در بازی‌های آسیایی محسوب می‌شود.
تیمور غیاثی در رقابتی نفسگیر با رقیب چینی، بار دیگر طلای پرش ارتفاع را گرفت و رکورد آسیا را ترقی داد. مرحوم جلال کشمیری هم دو طلا در پرتاب‌های دیسک و وزنه گرفت. فرامرز آصف، خواننده مشهور کنونی مقیم آمریکا، نیز برنز پرش سه گام را نصیب خود کرد.
شریف دلارام، ماسیس هامبارسومیان و عبدالرضا انداوه هم در بوکس طلایی شدند. محمد نصیری، علی والی، هوشنگ کارگر نژاد و اکبر شکراللهی نیز روی سکوی نخست وزنه‌برداری قرار گرفتند.
دوچرخه سواری چهار طلا را نصیب خود کرد. اما شگفتی‌سازهای کاروان ایران، دختران شمشیرباز بودند: اسلحه‌های فلوره و اِپِه در بخش تیمی طلایی شدند. مهوش شفائی و گیتی محبان نیز در فلوره انفرادی نقره و برنز گرفتند.
فوتبال با درخششی چشمگیر طلایی شد. برتری‌های ۷ بر صفر مقابل پاکستان با هنرنمایی غلامحسین مظلومی، ۲ بر یک برابر برمه و ۶ بر صفر مقابل بحرین، ایران را به دور دوم رساندند.
در مرحله بعدی که باز هم به صورت گروهی برگزار می‌شد، ایران با گل علی پروین بر مالزی غلبه کرد. سپس ۲ بر صفر و باز هم با گل‌های غلامحسین مظلومی مقابل کره جنوبی پیروز شد. برتری یک بر صفر بر عراق هم ایران را به فینال رساند تا دیدار با اسرائیل مقابل صد هزار تماشاگر برگزار شود.
اسرائیلی‌ها در آن رقابت‌ها فوق‌العاده ظاهر شدند. بازیکنان این کشور ۸ گل به مالزی، ۶ گل به فیلیپین، ۳ گل به برمه و ۳ گل به ژاپن زدند. اما فینال را ایران با گل به خودی مدافع اسرائیل به سود خود خاتمه داد و روی سکوی نخست ایستاد.
آن مقطع زمانی ضمن آن‌که دوران شکوفایی اقتصاد ایران قلمداد می‌شد، عصر طلایی تاریخ ورزش این کشور هم بود. زنان در تمام رشته‌ها حق فعالیت داشتند و استادیوم‌های ورزشی متعددی ساخته شده یا در دست احداث بود. میزبانی‌های ایران نیز از بهترین‌های آسیا بودند.
هشتمین دوره – آخرین غیبت
ایران به دلیل حوادث مربوط به انقلاب اسلامی در رقابت‌های سال ۱۹۷۸ به میزبانی تایلند حاضر نشد. البته تیم این کشور به جام جهانی فوتبال رفت.
این دوره از بازی‌ها آخرین باری بود که ایران در بازی‌های آسیایی غیبت کرد.
۱۹۸۲ – خط خوردن به خاطر "ریش پروفسوری"
در آخرین روزهای اعزام کاروان ورزش ایران به دهلی، مصطفی داودی، رئیس وقت سازمان تربیت بدنی، تصمیم گرفت جمعی از رشته‌ها را حذف کند. گرچه او سال‌ها بعد علت این تصمیم را "دستور مقامات بالاتر برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها" عنوان کرد.
دو ومیدانی، والیبال، بسکتبال، هندبال و واترپلو از اعزام به دهلی بازماندند و همین موضوع باعث شد تا این رشته‌ها به دلیل دلسردی و نا امیدی ورزشکاران، سالیان متمادی از درخشش و بازگشت به سطح اول آسیا باز بمانند.
عبدالعلی چنگيز به خاطر داشتن "ريش پروفسوری" ، حميد عليدوستی به اتهام گيتار زدن و حميد درخشان به خاطر داشتن اتومبیل "بی ام و – ۲۰۰۲" از فهرست نخست تیم ملی فوتبال خط خورده بودند.
فوتبال به رغم برتری بر کره جنوبی در مسابقات گروهی، در مرحله یک‌چهارم نهایی با شکست در وقت اضافه مقابل کویت، حذف شد. به این ترتیب، کاروان ورزشی ایران فقط در چهار رشته شرکت کرد و با کسب ۴ طلا، ۴ نقره و۴ برنز در مکان هفتم آسیا قرار گرفت.
کشتی آزاد به رغم این که اقتدار قبل از انقلاب را نداشت اما با ۳ طلا، ۲ نقره و ۲ برنز بهترین نتیجه را در کاروان گرفت: محمد حسین و محمد حسن محبی، و رضا سوخته‌سرایی قهرمان شدند؛ محمد حسین دباغی و عسکری محمدیان روی سکوی دوم ایستادند و احمد رضایی و محمود گنجی هم سوم شدند.
در وزنه‌برداری یک طلا و ۲ نقره نصیب ایران شد. علی پاکیزه جمع طلا گرفت و مهران اسلام پور و علی والی نقره گرفتند. والی مدتی بعد در جریان جنگ ایران و عراق، به اسارت در آمد و سال‌ها در زندان‌های عراق بود.
۱۹۸۶ – دوپینگ
کاروان ورزشی ایران در ۱۰ رشته ورزشی حضور پیدا کرد و با ۶ مدال طلا، ۴ نقره و ۸ برنز در مکان چهارم بازی‌ها قرار گرفت. در کشتی آزاد عسکری محمدیان، مجید ترکان و علیرضا سلیمانی طلایی شدند. شکست برادران محبی، خصوصاً باخت محمد حسن محبی مقابل عبدالمجید پاکستانی، از حوادث بزرگ رقابت‌ها بود. در کشتی فرنگی رضا سوخته سرایی به راحتی قهرمان شد.
ستاره کاروان ایران در این دوره در دوچرخه‌سواری بود: علی زنگی آبادی در ۳۰ کیلومتر تعقیبی انفرادی قهرمان شد و تصویری به یادماندنی از او در مجله "دنیای ورزش" چاپ شد که در آن، او کنار نخل‌های سوخته از آتش جنگ، با دوچرخه‌اش ایستاده بود.
ایران در وزنه‌برداری طلا نگرفت، از دستیابی به نقره هم بازماند. این بدترین نتیجه در تاریخ این رشته ورزشی در ایران بود. ضمن این‌که دو نفر هم دوپینگ کردند و محروم شدند. یکی از آنها داراب ریاحی، نایب‌رئیس فعلی فدراسیون وزنه‌برداری بود.
واترپلو در این دوره چهارم شد و هند بال پنجم. فوتبال هم در مرحله یک‌چهارم نهایی در ضربات پنالتی به کره جنوبی باخت و پس از آن، جمعی از بازیکنان تیم ملی فوتبال ایران در اعتراض به فضای پلیسی‌ای که دستیاران پرویز دهداری بر اردوی تیم ملی حاکم کرده بودند، از بازی برای تیم ملی استعفا دادند.
در تکواندو، قهرمانی ابراهیم قادری، آن هم در سرزمین مهد تکواندو (کره جنوبی) از اتفاقات شیرینی بود که برای کاروان ایران رخ داد.
۱۹۹۰ – گل تاریخی قایقران
کاروان ورزشی ایران با کسب ۴ مدال طلا، ۶ نقره و ۸ برنز و با یک پله سقوط نسبت به دوره قبل، در مکان پنجم قرار گرفت.
در کشتی آزاد، اویس ملاح، بهروز یاری و رضا سوخته سرایی طلا، رسول خادم و آیت واگذاری نقره، و جلیل جهانشاهی و ایوب بنی نصرت برنز گرفتند. در واترپلو مقام ششم در بین ۷ تیم رقم خورد. در دو ومیدانی هم یک برنز توسط منصور قربانی در رشته پرتاب دیسک به‌دست آمد.
در بوکس که در ایران به تازگی رفع ممنوعیت شده بود، علی اصغر کاظمی نقره گرفت و سیامک ورزیده و ایرج کیا رستمی سوم شدند.
ایران در جودو، وزنه‌برداری و دوچرخه‌سواری بی مدال ماند. بهترین نتیجه اما در فوتبال رقم خورد و تیم ملی این کشور ضمن پیروزی بر ژاپن و برتری یک بر صفر مقابل کره جنوبی راهی فینال شد. برتری ایران بر کره با گل سیروس قایقران در وقت اضافی رقم خورد.
تیم ایران در بازی نهایی با سرمربیگری علی پروین و هنرنمایی احمدرضا عابدزاده در ضربات پنالتی بر کره شمالی غلبه کرد. به این ترتیب، ایران پس از ۱۶ سال مجدداً فاتح رقابت‌های فوتبال در بازی‌های آسیایی شد.
۱۹۹۴ – ناکامی سرمربی فعلی
در این دوره ایران با ۹ مدال طلا، ۹ نقره و ۸ برنز در مکان هفتم قرار گرفت. در کشتی آزاد ۶ طلا، یک نقره و دو برنز به دست آمد که نتایج درخشانی محسوب می‌شد. از تیم ۱۰ نفره کشتی آزاد، ۹ نفر مدال گرفتند و فقط غلامرضا محمدی، سرمربی حال حاضر تیم ملی کشتی آزاد ناکام ماند. نادر رحمتی، علی اکبر نژاد، بهروز یاری، رسول خادم، امیر رضا خادم و ابراهیم مهربان، مردان طلایی تیم منصور برزگر بودند.
مازیار فرید خمامی در کاراته، فریبرز عسگری در تکواندو، و ایوب پورتقی فرشچی هم در بوکس روی سکوی قهرمانی ایستادند.
در فوتبال، تیم استانکو پوکله پوویچ از دور مسابقات حذف شد. ضربه دروازه‌بان بحرین به شکم علی دایی در همین مسابقات رخ داد و منجر به مصدومیت شدید او شد. اگر داور در آن صحنه اعلام پنالتی می‌کرد، شاید نتایج دیگری در آن مسابقات رقم می‌خورد.
۱۹۹۸ – درخشش فوتبال
کاروان ورزشی ایران با کسب ۱۰ طلا، ۱۱ نقره و ۱۳ برنز در مکان هفتم سیزدهمین دوره بازی‌های آسیایی به میزبانی بانکوک ایستاد. امیر توکلیان، علیرضا حیدری، عباس جدیدی و علیرضا رضایی، در کشتی آزاد قهرمان شدند و مهدی سبزعلی در کشتی فرنگی.
مهدی بی باک، تک‌طلای تکواندو را نصیب خود کرد؛ قادر میزبانی در ۵۰ کیلومتر تایم تریل انفرادی (دوچرخه‌سواری) طلا گرفت و شاهین نصیری نیا در وزنه‌برداری قهرمان شد.
حسین رضازاده، رئیس کنونی فدراسیون ورزنه‌برداری، هم در ۲۰ سالگی روی سکوی سوم آسیا ایستاد. در کاراته علیرضا کتیرایی طلا و علاءالدین نکوفر، مهدی عموزاده و علی شاملوزاده نقره گرفتند.
در جودو هم محمود میران نقره، و کاظم ساریخانی، آرش میر اسماعیلی و فرهاد معایی هم سوم شدند.
در فوتبال با سرمربیگری منصور پورحیدری و درخشش بازیکنان جوانی مثل علی موسوی، وحید هاشمیان، مهدی مهدوی کیا و علی کریمی و با تجربه ترهایی مثل کریم باقری، ایران ضمن غلبه بر کویت در فینال روی سکوی نخست قرار گرفت.
۲۰۰۲ – جا ماندن ورزشکار در هتل
ایران با ۱۵۰ ورزشکار در چهاردهمین دوره بازی‌های آسیایی حضور یافت و با کسب ۸ مدال طلا، ۱۴ نقره و ۱۴ برنز در مکان دهم قرار گرفت.
کشتی آزاد که دو هفته پیش از این مسابقات در تهران قهرمان جهان شده بود، به یک طلا، ۲ نقره و ۲ برنز بسنده کرد. علت این امر، اصرار اشتباه کمیته ملی المپیک به استفاده از همان نفرات قهرمان جهان بود.
کشتی‌گیران خسته و کم انگیزه ایران در پی این تصمیم گرفتار حاشیه‌ها، مصدومیت‌ها و شکست‌های عجیبی شدند: فقط علیرضا حیدری طلا گرفت؛ علیرضا دبیر دچار مصدومیتی شد که او را تا پایان دوران قهرمانی‌اش رها نکرد و منجر به خداحافظی زودهنگام وی شد؛ عباس جدیدی در فینال فقط ۵۹ ثانیه مقابل آرتور تایمازوف ازبکستانی مقاومت کرد و مهدی حاجی زاده که چند روز پیش از آن در تهران ستاره مسابقات جهانی شده بود، این بار با شکست از نماینده تاجیکستان، در آسیا سوم شد. مسعود جوکار هم وقتی در سالن مسابقه اسمش را برای مبارزه خواندند، در هتل بود! او حضور نداشت و به همین راحتی حذف شد.
پس از بازگشت کاروان ورزش ایران، محسن مهرعلیزاده، رئیس وقت سازمان تربیت بدنی، امیررضا خادم را از ریاست فدراسیون کشتی برکنار کرد.
در جودو مسعود حاجی آخوند زاده طلا گرفت. مردان طلایی کاراته هم علیرضا کتیرایی و مهران بهنام فر بودند. در تکواندو هادی ساعی طلا، بهزاد خداداد نقره، و مجید افلاکی و پروانه تهرانی برنز گرفتند. والیبال هم با درخششی کم‌نظیر مدال نقره را نصیب خود کرد.
فوتبال با سرمربیگری برانکو ایوانکوویچ مدال طلا را نصیب خود کرد. تیم ایران ابتدا ۱۰ گل به افغانستان زد که ۵ گل آن‌را علیرضا نیکبخت واحدی به ثمر رساند و جالب آن‌که با همین پنج گل نیز در پایان، آقای گل بازی‌ها شد. این تیم سپس ۲ بر صفر لبنان را پشت سر گذاشت و با گل ناجی بداوی، یک بر یک با قطر مساوی کرد.
مرگ ناگهانی پدر علی دایی، او را به ایران بازگرداند. با رفتن دایی، فرصت بیشتری نصیب جوانان شد. ملی‌پوشان ایران پس از پیروزی یک بر صفر مقابل کویت با گل ایمان مبعلی، در ضربات پنالتی بر کره جنوبی، میزبان بازی‌ها غلبه کردند؛ در فینال نیز ۲ بر یک ژاپن را بردند تا جام قهرمانی فوتبال را نصیب خود کنند.
و بالاخره در ووشو حسین اوجاقی و در وزنه‌برداری هم فقط حسین رضا زاده طلا گرفتند.
۲۰۰۶ – پخش زنده بوکس
کاروان ورزشی ایران با کسب ۱۱ مدال طلا، ۱۵ نقره و ۲۲ برنز در رده ششم جدول توزیع مدال در بازی‌های آسیایی دوحه قرار گرفت. کسب هفت مدال طلای کاراته و کشتی آزاد در روزهای پایانی، منجر به ارتقای ناگهانی ایران در جدول شد.
در دو میدانی، احسان مهاجر شجاعی در ۸۰۰ متر سوم شد. در پرتاب دیسک اما احسان حدادی توانست در آخرین پرتاب‌هایش رقیبان قطری و عربستانی را جا بگذارد و طلا بگیرد.
در بوکس، علی مظاهری در ۹۱ کیلوگرم طلا گرفت. فینالیست شدن او باعث شد صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برای نخستین بار مسابقات این رشته را زنده پخش کند.
در شرایطی که مسابقات کشتی در جریان بود و گزارشگران این رشته ورزشی در استودیو بودند، بدون اعلام قبلی، مسابقه مظاهری پخش شد که با واکنش‌های مثبت فراوانی همراه بود. این اتفاق بعدها فقط در المپیک پکن تکرار شد.
در شطرنج، تیم ایران متشکل از احسان قائم مقامی، الشن مرادی و آتوسا پورکاشیان برنز تیمی را گرفت.
در دوچرخه سواری استقامت، مهدی سهرابی نقره گرفت. در تایم تریل تیمی هم حسین اکبری، علیرضا حقی، قادر میزبانی و عباس سعیدی تنها این مدال را تکرار کردند.
فوتبال با جوانانی مثل عادل کلاه کج، پژمان منتظری، سید جلال حسینی، علیرضا حقیقی، محمد نوری، جلال اکبری، محمد غلامین، مهرداد اولادی، آرش برهانی، مازیار زارع و خسرو حیدری روی سکوی سوم ایستاد.
در کاراته برادران روحانی (حسن و حسین) طلا گرفتند؛ در وزن ۷۵ کیلوگرم نیز جاسم ویشگاهی به سان یک ستاره خوش درخشید و قهرمان شد.
در تکواندو فقط یوسف کرمی طلا گرفت و در وزنه‌برداری هم ایران فقط یک مدال توسط رضازاده گرفت که رنگش طلایی بود.
در کشتی آزاد که باز هم گل سرسبد کاروان ایران بود مراد محمدی، علی اصغر بذری، رضا یزدانی و بالاخره علیرضا حیدری (۹۶ کیلوگرم) طلا گرفتند.
بسکتبال نیز با مرحوم آیدین نیکخواه بهرامی و ستارگان دیگری چون مهدی کامرانی، صمد نیکخواه بهرامی (برادر آیدین) ، حامد حدادی، پویا تاجیک و حامد آفاق، روی سکوی سوم ایستاد.
مهدی رستم پور
تحریریه: پارسا بیات