بازیگران اصلی جنگ خونین قدرت در یمن

گروه‌های محلی در یمن که رویاروی هم قرار گرفته‌اند، تعلقات مذهبی گوناگونی دارند، اما باورهای مذهبی دلیل اصلی درگیری‌ها و حمایت‌های خارجی از این گروه‌ها به نظر نمی‌رسد.

"انصارالله" به رهبری سران طایفه حوثی بخشی از اقلیت شیعه در یمن را نمایندگی می‌کند، در عین حال برای تسلط بر مناطق جنوبی با حامیان سنی دیکتاتور سابق، علی عبدالله صالح متحد شده است.

حدود یک سوم از جمعیت کمتر از ۲۶ میلیونی یمن پیروان مذهب زیدی، از فرقه‌های شیعه هستند و در مناطق شمالی تمرکز دارند. این گروه همراه با شیعیان دوازده امامی و اسماعیلیان بین ۴۰ تا ۴۵ درصد ساکنان یمن را تشکیل می‌دهند.

سلطنت امامان حوثی

زیدیان رهبران خود را امام می‌نامند. این امامان به صورت موروثی سالیان طولانی بر یمن سلطنت کردند و از زمان تجزیه کشور (۱۹۱۱) سلطنت آن‌ها به بخش شمالی یمن محدود شد.

علی عبدالله صالح در دوران جوانی از افسران ارتش بود و در کودتای ۱۹۶۲ که با حمایت مصر به سقوط پادشاهی یمن شمالی انجامید، نقش داشت. او از ۱۹۷۸ تا ۱۹۹۰ رئیس جمهور یمن شمالی بود.

صالح پس از وحدت بخش‌های شمالی و جنوبی هم‌چنان به عنوان "رئیس جمهور منتخب" در قدرت ماند تا جنبش موسوم به بهار عربی به این منطقه نیز رسید و او ابتدای ۲۰۱۲ پس از ۳۴ سال مجبور به واگذاری قدرت شد.

پس از صالح، معاون اول او عبدربه منصور هادی در انتخاباتی که یک نامزد بیشتر نداشت بر مسند ریاست جمهوری یمن نشست.

شورش‌های داخلی یمن در همین دوره و با فعال‌تر شدن حوثی‌ها و گروه‌های وابسته به شبکه تروریستی القاعده در شمال آغاز شد. شبه‌نظامیان حوثی و متحدان آن‌ها سپتامبر ۲۰۱۴ با پیشروی به سوی پایتخت، صنعا را تصرف کردند.

هادی چند ماه بعد موفق شد صنعا را ترک کند و فوریه امسال (اسفند ۹۳) مقر حکومت را به پایتخت پیشین یمن جنوبی، شهر عدن انتقال داد.

نامه رضایی به "رهبر عالیقدر یمن"

با ادامه پیشروی شورشیان به مناطق جنوبی رئیس جمهور یمن شهر عدن را نیز ترک کرد و به عربستان سعودی رفت که از او در برابر مخالفانش حمایت می‌کند.

هادی پیش از ترک عدن در نامه‌ای به رهبران کشورهای عربی خواستار دخالت نظامی آن‌ها در یمن و سرکوب شورشیان شد. او شنبه (۲۸ مارس/ ۸ فروردین) در نشست سران اتحادیه عرب در مصر که محور اصلی آن اوضاع یمن ذکر شده، شورشیان حوثی را "آلت‌دست و بازیچه ایران" خواند.

در واکنش به این تحولات کشورهای عربی منطقه (به جز عمان) در ائتلافی که رهبری آن را عربستان بر عهده دارد و از حمایت پاکستان و ترکیه نیز برخوردار است از ششم فروردین حمله هوایی به مواضع حوثی‌ها و متحدانشان را آغاز کردند.

جمهوری اسلامی دخالت مستقیم در ناآرامی‌های یمن را تکذیب می‌کند، اما عملیات شبه‌نظامیان علیه حکومت مرکزی را "جنبش مردمی" می‌خواند و در کنار روسیه، چین و سوریه از معدود کشورهای حامی آن‌ها محسوب می‌شود.

محسن رضایی، فرمانده پیشین سپاه پاسداران و دبیر کنونی مجمع تشخیص مصلحت نظام در نامه سرگشاده‌ای که هشتم فروردین خطاب به رهبر "انصارالله"، عبدالملک حوثی نوشت او را "رهبر عالیقدر یمن"، فرمانده "رزمندگان اسلام"، "فرزند عاشورایی یمن" و "بردار عزیز و انقلابی" خود خواند.

بیشتر بخوانید: حمله عربستان به یمن، اعتراض ایران، پشتیبانی فلسطین، ترکیه و غرب

توصیه‌های نظامی به شورشیان

رضایی با اشاره به حمله هوایی نیروهای ائتلاف در نامه به عبدالملک حوثی "مقاومت قهرمانانه ملت پر افتخار یمن و پیروزی‌های فرزندان راستین اسلام" را ستود و به آن‌ها توصیه کرد برای گرفتن امتیاز بیشتر در مذاکرات احتمالی آینده به "مقاومت در صحنه نبرد" ادامه دهند.

سلمان، پادشاه عربستان گفته است که حمله نظامی علیه شبه‌نظامیان مخالف دولت در یمن تا زمانی ادامه خواهد داشت که آرامش و ثبات در این کشور حاکم شود. او حوثی‌ها را به کودتا علیه رئیس جمهور یمن متهم کرد.

پادشاه عربستان بدون نام‌بردن از ایران از کشورهایی سحن گفت که قصد دارند یمن را به پایگاهی برای گسترش نفوذ خود در منطقه تبدیل کنند.

جمهوری اسلامی خواستار پایان دادن به عملیات نظامی عربستان و متحدانش شده و تاکید می‌کند که بحران داخلی این کشور باید از طریق مذاکره میان گروه‌های درگیر در این مناقشه حل شود.

ایران متهم به حمایت مالی و تسلیحاتی از شبه‌نظامیان حوثی و آموزش آن‌ها با کمک نیروهای حزب‌الله لبنان شده است. تهران این اتهام را رد می‌کند.

رشد القاعده و داعش در یمن و عراق

سازمان ملل متحد دیکتاتور پیشین یمن، صالح را که زمانی حوثی‌ها را سرکوب می‌کرد و اکنون متحد آن‌هاست، مسئول دامن زدن به بحران در این کشور می‌داند.

بخش‌های مهمی از ارتش، نیروهای امنیتی، نیروی هوایی و نیروهای گارد جمهوری، که همچنان به صالح وفادارند، در ماه‌های گذشته دوشادوش شبه‌نظامیان حوثی و دیگر گروه‌های شورشی علیه دولت مرکزی وارد جنگ شده‌اند.

خبرگزاری آلمان در گزارشی شاخه یمنی شبکه تروریستی القاعده را یکی از برندگان بحران داخلی در این کشور ارزیابی کرده است.

بر اساس این گزارش تروریست‌های القاعده با حمله‌های نظامی علیه حوثی‌ها و دیگر گروه‌های شیعه موفق شده‌اند نظر مساعد برخی از قشرهای فقیر، به ویژه در میان طایفه‌های سنی را به خود جلب کنند.

قدرت‌گیری گروه تروریستی "دولت اسلامی" (داعش سابق) در عراق نیز پس از روی کار آمدن دولت نوری مالکی اوج گرفت که از حمایت ایران برخوردار بود و سیاست‌هایش اقوام و طایفه‌های اهل سنت را به شدت ناراضی کرد.

جنگ نیابتی بر سر نفوذ در منطقه

اکثریت مسلمانان جهان (۸۰ تا ۹۰ درصد) را اهل سنت تشکیل می‌دهند و عربستان خود را قدرت محافظ آن‌ها می‌داند. جمهوری اسلامی نیز نقش حامی شیعیان در کشورهایی چون یمن، عراق، کویت، بحرین و لبنان را بازی می‌کند.

خبرگزاری رویترز با اشاره به این موضوع نتیجه می‌گیرد که این خطر وجود دارد که مناقشه در یمن به یک "جنگ نیابتی" میان شیعه و سنی و به این طریق میان عربستان و ایران تبدیل شود.

رقابت میان این دو کشور برای افزایش نفوذ در خاورمیانه به یکی از مولفه‌های بحران در کشورهایی نظیر لبنان، سوریه، بحرین و عراق تبدیل شده است.

عربستان و متحدانش نگرانند که ایران با حل مناقشه اتمی با جامعه جهانی از انزوای چندین ساله خارج شده و بر قدرت اقتصادی و نظامی خود بیفزاید.

با این همه بحران یمن را نمی‌توان به درگیری‌های مذهبی تقلیل داد. صالح که از طایفه‌ای زیدی است سال‌ها درگیر جنگ با حوثی‌ها بوده است. از سوی دیگر زیدی‌ها به وجود و ظهور امام دوازدهم شیعیان که مبنای نظری حکومت "ولایت فقیه" در ایران است اعتقادی ندارند.

بیشتر بخوانید: اهمیت یمن برای ایران؛ جمعیت شیعه یا آبراه باب‌ المندب؟

دوستان و دشمنان دیروز و امروز

به این ترتیب شیعیان حاکم بر ایران به لحاظ اعتقادات مذهبی با دیگر فرقه‌های شیعه، از جمله زیدیان و اقلیت اسماعیلیان در یمن و علویان در سوریه نزدیکی چندانی ندارند. اکثریت سنی‌های یمن نیز شافعی هستند و با اهل سنت در عربستان تمایز دارند.

یمن در قرن‌های گذشته حضور و نفوذ کشورها و قدرت‌های مختلفی را تجربه کرده است؛ از عثمانی تا بریتانیا و مصر و عربستان سعودی.

مصر که اکنون به ائتلاف تحت فرمان عربستان پیوسته در دهه شصت میلادی حامی کودتاچیانی بود که حکومت سلطنتی شیعیان حوثی را سرنگون کردند. آن زمان عربستان از حامیان شاه سرنگون شده یمن پشتیبانی می‌کرد.

ورود کشورهایی نظیر ترکیه به مناقشه یمن و ابراز نگرانی این کشور از نقش ایران در این بحران نشان می‌دهد که گرایش‌های مذهبی بیش از آن‌که علت واقعی درگیری باشد، بهانه‌ای برای مداخله یا ابزاری برای سوءاستفاده از احساسات مذهبی طایفه‌های مختلف است.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه هفته گذشته (۲۶ مارس/ ۶ فروردین) ضمن حمایت از حمله‌های هوایی به شورشیان یمن تاکید کرد که "ایران و گروه‌های تروریستی" باید این کشور را ترک کنند.

تاکید بر حمایت از انصارالله

سخنان اردوغان با واکنش‌های تندی در ایران روبرو شده است و شماری از نمایندگان مجلس خواستار لغو سفر برنامه‌ریزی شده او به تهران یا به تعویق افتادن آن شدند.

رئیس جمهور ترکیه روز دوشنبه، دهم فروردین اعلام کرد که قصد ندارد سفر هفته آینده خود به تهران را لغو کند. او هفته پیش ایران را به توسعه‌طلبی متهم کرد و گفت، ایران باید "به تمامیت ارضی کشورهای یمن، سوریه و عراق احترام بگذارد".

کاخ سفید نیز نسبت به آنچه "تحرکات ایران در یمن" خوانده شده ابراز نگرانی کرده و هشدار می‌دهد که این اقدام‌ها باعث "بی‌ثباتی" منطقه می‌شود.

جان کری، وزیر خارجه آمریکا پنجم اسفند ماه و پس از اشغال صنعا توسط شبه‌نظامیان مخالف دولت هادی اعلام کرد که حمایت‌های ایران از شیعیان حوثی "تعیین‌کننده" بوده و به سقوط پایتخت "کمک کرده است".

علی اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل رهبر جمهوری اسلامی ۲۶ مهرماه ۹۳ در دیدار با اعضای انصار‌الله یمن بر "حمايت جمهوری اسلامی ايران از مبارزه حکيمانه انصارالله" تاکید کرده بود.