پول بر دموکراسی حکمروایی می کند؟

"دیگر هیچ کسی غلام و برده نیست مگر این که آزاد نباشد ولی خود را آزاد فکر کند!"

این نقل قول یوهان ولفگنگ فون گویته به گونۀ تحریک آمیزی روشن می سازد که منتقدان، رابطه میان اقتصاد و دموکراسی در اروپا را در حال حاضر چگونه ارزیابی می کنند. آیا ما در یک دموکراسی ظاهری زندگی می کنیم، در حالی که در حقیقت "بازیگران مالی" مسیر سیاست را تعیین می کنند؟ آیا کاپیتالیسم یا نظام سرمایه داری اصلاً با دموکراسی مطابقت دارد؟ این مسایل در نشست های موسوم به "Mapping Democracy" مورد بحث قرار می گیرد.

اکسل هونث، پروفیسور فلسفه از شهر فرانکفورت آلمان شک و تردید بخش های گستردۀ مردم را پیرامون این که آیا ارادۀ سیاسی مردم اصلاً تأثیری بر تصامیم سیاسی دارد یا نه، بجا می داند. او می گوید: "این احساس وجود دارد که بازیگران عرصۀ سیاست، حکومت و پارلمان تنها در یک فضای محدود عمل کرده می توانند، صرف نظر از این که آنها چه اراده ای دارند". اکسل هونث در مصاحبه ای با دویچه وله افزود که اهداف سیاسی معمولاً پیاده نمی گردند، زیرا حکومت ها بسیار زود با "محدودیت های ناشی از سرمایۀ مالی" برمی خورند.

آیا دموکراسی باید با "بازار" مطابقت داده شود؟

مردم هرچه کمتر به این باور می رسند که نظام حکومتی بتواند به عنوان ابزاری برای پیاده کردن ارادۀ سیاسی شان قرار گیرد. در عوض بیشتر به این عقیده اند که در وضع کنونی، که اروپا درگیر بحران مالی است، شعار "انطباق دموکراسی با بازار" مطرح است. همچو کشیدگی ها میان اقتصاد بازار آزاد و دموکراسی در طول تأریخ پیوسته وجود داشته است، و این بخشی از جامعۀ نوین را می سازد.

اما به اساس نتیجه گیری یک گردهمایی تلویزیونی، که انستیتوت آلمانی گویته نیز در راه اندازی آن سهم داشت، در حال حاضر پلۀ ترازو بیشتر به جهت کاپیتالیسم خم می شود، در حالی که نهادهای دموکراتیک بخشی از قدرت خود را از دست می دهند. به باور اکسل هونث دقیقاً همین مسأله باید برعکس می بود. یعنی، به قول این حامی حقوق مدنی، "بازار" باید با دموکراسی انطباق داده شود، نه برعکس آن.

اینگو شولتسه، نویسندۀ آلمانی و حامی حقوق مدنی، به گونۀ مثال از خصوصی سازی شبکه های آبرسانی، که اتحادیۀ اروپا آن را درنظر دارد، یاد می کند. او در زمینۀ پیشرفت این طرح تردید نشان می دهد. شولتسه در مخالفت با خصوصی سازی منابع حیاتی تقریباً یک میلیون امضاء را در شهر برلین پایتخت آلمان جمع آوری کرد. او می گوید: "ما به راحتی می توانیم از ساختارهای دموکراتیک و حاکمیت قانون استفاده کنیم. به گمان من، ما در این زمینه به مراتب کمتر از چیزی که می توانیم عمل می کنیم".

طریقۀ دیگری در چین

لو شیانگ هووا، استاد فلسفه در دانشگاه تونگجی در شهر شانگهای، که از چین در بحث مستقیم تلویزیونی سهم گرفته بود، پرسش های اروپاییان را کاملاً قابل درک خواند. او به یک تعریف مشترک و جهانی دموکراسی باورمند است. او می گوید دموکراسی، علاوه بر پایه های حقوق بشری و مدنی، بر مبنای میکانیزم ها و نهادهای مختلفی استوار است تا اراده و خواست های مردم در تصامیم سیاسی پیاده گردند. در حالی که اصول دموکراسی در سراسر جهان اعتبار دارد، اما به باور لو شیانگ هووا اشکال مختلف دموکراسی قابل تصور اند. برای این استاد فلسفه مسایل جاری در چین، نسبت به اروپا، کاملاً طور دیگری است. در آنجا شهروندان به این می اندیشند که با درنظرداشت بهبود رفاه خود، چگونه بتوانند نفوذ بیشتر سیاسی را نیز به دست بیاورند. لو شیانگ هووا در این رابطه آیندۀ چین را بیشتر در سیاست درهای باز یا گشایش حزب کمونیست از داخل می بیند، و مبارزۀ بیرونی علیه این حزب را کمتر مؤثر می خواند.

در پایان نشست ویدیویی پرسش ها بیشتر از پاسخ ها اند. سیاست چگونه می تواند حاکمیت و کنترول بر اقتصاد را دوباره کسب کند؟ هیچ یک از شرکت کنندگان این بحث پاسخ نهایی به این پرسش نداد. اما بحث روی این موضوع، از جمله با روشنفکران چینی ادامه خواهد داشت. شاید هم بزرگترین موفقیت در این نهفته باشد که اروپاییان با روشنفکران چینی گردهم می آیند، ولو این گردهمایی به دور یک میز مجازی باشد، یعنی در فاصلۀ هزاران کیلومتر دور از هم و از طریق کنفرانس ویدیویی.