از کشت پنبه تا تولید لباس نخی در افغانستان
افغانستان یکی از کشورهای مهم در کاشت پنبه است و در گذشتهای نه چندان دور از تولیدکنندگان موفق پنبه، نخ و کالاهای نخی بود. این صنعت امروزه رونقی ندارد، اما بسیاری در آرزوی بازگشایی کارخانهها و اشتغال مجدد هستند.
تا حدود سه دهه پیش در افغانستان، دهقانان بسیاری به کشت پنبه اشتغال داشتند اما حالا بسیاری از آنها به کشت گیاهان دیگر یا موادمخدر روی آوردهاند. بازار نه چندان مطلوب و بیتوجهی دولت به این صنعت، باعث شده که بسیاری از دهقانان این رشته را ترک کنند.
از پنبه، خوارکیهای مختلف و پوشاک تولید میشود. از روغن پنبهدانه برای پخت و پز و همچنین طب پزشکی استفاده میشود. از تفاله پنبه برای خوراک حیوانات استفاده میکنند. ساقه پنبه را نیز میتوان برای تولید کود یا سوخت استفاده کرد.
پنبه تا حدود سه دهه پیش یکی از کشتهای مشهور و اقلام صادراتی افغانستان محسوب میشد. سه دهه پیش نزدیک ۲۰ هزار هکتار از زمینهای افغانستان زیر کشت پنبه بود و سالانه بیش از ۳۵۰ هزار تن پنبه تولید میشد. هنوز هم شمار بسیاری از روستاییان در مزارع پنبه و رشته تولید نخ کار میکنند.
دهقانان در افغانستان این گیاه صنعتی را پس از برداشت گندم میکارند و برداشت آن را زمانی آغاز می کنند که حداقل ۶۰ درصد غوزههایش باز شده باشد. پس از برداشت هم آنها را برای جدا کردن پنبه از دانه به کارخانهها میفرستند.
جداسازی پنبه از دانه توسط ماشین صورت میگیرد. زمانی روسیه و آلمان دو کارخانه بزرگ در افغانستان ساخته بودند که پنبه را به یکی از اقلام تجارتی مهم "راه ابریشم" تبدیل کرده بود اما این کارخانهها در جریان جنگ داخلی این کشور متوقف و تخریب شدند. در نهایت کشت پنبه هم به دلیل کاهش تقاضای داخلی کم شد.
حالا با گذشت سه دهه از کمرونقی این صنعت، بخشهایی از کارخانههای قدیمی و چند کارخانه جدید راهاندازی شدهاند. وزارت زراعت در افغانستان قصد دارد در این راه به دهقانان کمک کند اما تا بازگشت به دوره شکوفایی راه درازی در پیش است.
پس از آنکه پنبه از پنبهدانه جدا شد، پنبههای پاک داخل گونیهای بزرگ میشوند و به کارخانههای نخریسی یا مغازههای پنبهفروشی ارسال میشوند. دانههای پنبه که به "پنبهدانه" مشهورهستند نیز به سوی کارخانههای تولید روغن و خوراک حیوانی فرستاده میشوند.
وقتی پنبهها به کارخانه نخریسی رسیدند، تولید نخ شروع میشود. نخها ابتدا همه سفید یا کرم رنگ هستند. پنبههای زودرس سفیدتر و دیررس کرم رنگ. پنبه افغانستان از الیاف قویتری نسبت به پنبه کشورهای دیگر برخوردار است. به خاطر همین الیاف قوی است که بخش بزرگی از آن به پاکستان قاچاق میشود.
تولید نخ از پنبه در افغانستان به شکل سنتی نیز انجام میشود. زنان در اوقات فراغت در روستاها به تولید نخ مشغول هستند.
برخی از موسسات بینالمللی در سالهای اخیر برای تقویت اقتصاد خانوادهها به برخی از زنان ماشینهای تولید نخ دادهاند. این ماشینهای دستی و چوبی روند تولید نخ را سریعتر و بهتر میکنند. حالا شمار بالایی از زنان روستایی در افغانستان با این ماشینها کار میکنند.
نخ تولیدشده در کارخانههای نخریسی به سوی کارخانههای رنگریزی میرود و در آنجا به رنگهای مختلف درمیآیند. نخ رنگ شده سپس از خم بالا کشیده شده و برای چند ساعت در فضای باز قرار داده میشود تا خشک شود. در افغانستان هنوز هم برای رنگین کردن نخ از رنگهای طبیعی استفاده میکنند.
نخها آماده ورود به بازار هستند. بخشی از نخهای تولیدشده برای بافندگی استفاده میشوند. در حال حاضر تنها کارخانه نساجی بلخ در بخش تولید نخ در افغانستان فعال است.
کسانی که در افغانستان لباسهای نخی میپوشند شاید ندانند که نخی که برای دوخت لباسشان استفاده شده، از پنبه کشت شده در کشور خودشان است.
افغانستان در گذشتهای نه چندان دور یکی از بزرگترین کارخانههای نساجی در منطقه را داشت و پارچههای تولیدیاش حتی به سایر کشورها صادر میشد، اما حالا این کارخانه تولیدی ندارد و برای راهاندازی مجدد آن هم تلاشی نشده است. این کارخانه در دهه ۱۹۶۰ در منطقه گلبهار در نزدیکی چاریکار ساخته شد. مردم افغانستان معتقدند، راهاندازی مجدد این کارخانه هزاران فرصت شغلی را برای آنها به ارمغان خواهد آورد.