اجازه اقامت موقت برای پناهجویان و شرایط پناهندگی در آلمان • مصاحبه

دویچه وله: خانم کشاورز، وزیران کشور ایالت‌های مختلف آلمان در اجلاس اوایل دسامبر خود مدت اقامت برخی از پناهجویان را در این کشور تمدید کردند. این ماده شامل کدام گروه از پناهجویان است؟

ناهید کشاورز: در ماه ژوئیه سال ۲۰۰۷ به پناهجویان مجردی که هشت سال و متأهلینی که شش سال در آلمان بودند، اقامت موقتی داده شد، اما به شرط اینکه تا آخر سال ۲۰۰۹ نشان دهند که از کمک‌های دولتی بی‌نیاز هستند و بتوانند زندگی مالی خود را تأمین کنند. این قانون با دشواری‌هایی روبرو شد. به این معنا که این پناهجویان با توجه به مشکل یافتن محل کار در آلمان و با توجه به دشواری‌هایی که با یادگیری زبان داشتند، امکان اینکه بتوانند در ظرف این مدت کار پیدا کنند خیلی کم بود. در نتیجه اعتراضاتی به این قانون شد.

سازمان‌های مختلف حمایت از پناهندگان خواستند که در این قانون تجدید نظر و این مدت تمدید شود. به این دلیل در قانونی که در ۴ دسامبر امسال تصویب شد، مهلتی را که تا آخر دسامبر ۲۰۰۹ تعیین کرده بودند، تمدید کردند. به این معنا که کسانی که اجازه اقامت موقت و اجازه کار دارند، می‌توانند دو سال دیگر تلاش کنند که وضعیت شغلی مناسبی پیدا کنند و از کمک‌های دولتی بی نیاز شوند.

این مسئله مثل اینکه مورد انتقاد برخی از سازمان‌ها و نهاد‌های حامی مهاجران و پناهجویان در آلمان قرار گرفته است. انتقادها به چه مواردی از این قانون بوده است؟

این قانون از ابتدا با اینکه می‌توانست شامل وضعیت عده‌ای از پناهجویان شود، ولی انتقادهایی را هم به دنبال داشت. اولین دلیل انتقادها این بود که زمان خاصی را در نظر گرفته بودند، به این معنی که گفته‌اند، کسانی که تا آخر ژوئیه سال ۲۰۰۷ ، مجردهایی که مدت ۸ سال و متاهلینی که ۶ سال است در آلمان هستند، می‌توانند از این قانون استفاده کنند. گذاشتن این شرط باعث می‌شود که عده زیادی شامل این قانون نشوند. یعنی اگر کسی یک روز یا دو روز هم کمتر از این مدت در آلمان اقامت داشت، این قانون به او تعلق نمی‌گرفت. مضاف بر اینکه کسی که مدت کوتاه‌تری، مثلا پنج سال در آلمان است، نمی‌توان گفت که شرایط بهتری را دارد.

دوم اینکه این قانون قانونی یک باره است. یعنی همه کسانی که تا این تاریخ به آلمان وارد شده‌اند، شامل این قانون می‌شوند و بقیه نمی‌توانند از مزایای آن استفاده کنند. انتقاد دیگر در مورد مادران تنها، کسانی که مریض‌اند، سالمندان و کسانی است که به دلایل مشکلات روحی و روانی نمی‌توانند در جامعه آلمان کار پیدا کنند. به نظر منتقدان، باید استثناهایی در این قانون وجود داشته باشد و این امکان را برای آن‌ها مهیا کند که با وجود اینکه از خدمات تأمین اجتماعی اینجا استفاده می‌کنند، بتوانند اقامت محکم‌تری در آلمان به دست آورند.

خانم کشاورز، تجربه شما به عنوان مشاور امور پناهندگان و پناهجویان در ماه‌های گذشته چطور بوده؟ آیا تغییرات قانون جدید اقامت پناهجویان می‌تواند شامل حال تعداد زیادی از ایرانیان متقاضی پناهندگی شود؟

باید اول بگویم که ساز و دهل این قانون بسیار بیشتر از واقعیت‌اش بود. دولت آلمان هم خیلی تبلیغ کرد که تعداد زیادی شامل این قانون می‌شوند، اما در عمل چنین نبود. مرزها و سدهایی که برای دستیابی به این نوع اقامت گذاشته بودند، اینقدر زیاد است که عملا تعداد کمی را شامل شد. در مورد ایرانی‌ها هم باید گفت که این‌ها مستثنی نیستند. به لحاظ اینکه عده زیادی از آ‌ن‌ها اینجا زبان یاد گرفته‌اند‌، (چون یادگیری زبان شرط مهمی برای دستیابی به این نوع اقامت بود)، ولی مشکلات دیگر، مثلا به دست آوردن محل کار برای پناهجویان، همچنان وجود داشت. مشکل دیگر این است که این نوع اقامت فقط در پاسپورت کشور متبوع متقاضی صادر می‌شود. فرض کنیم ایرانی‌هایی که می‌خواهند از این نوع اقامت استفاده کنند، باید پاسپورت ایرانی را بگیرند و این دشواریی‌هایی را برای کسانی ایجاد می‌کند که نمی‌خواهند و یا نمی‌توانند این کار را بکنند.

آیا به نظر شما این ماده جدید در شرایط گرفتن پناهندگی از کشور آلمان هم به نحوی تأثیر خواهد گذاشت؟

این ماده تأثیری در وضعیت پناهندگی ندارد و ماده‌ای کاملا مجزاست و به کسانی مربوط می‌شود که در سال‌های قبل در آلمان تقاضای پناهندگی داده‌اند و تقاضای آن‌ها رد شده است. بنابراین تأثیری در تسهیل کار متقاضیان تازه پناهندگی ندارد.

گرفتن پناهندگی در سراسر قاره اروپا همانطور که بسیاری مطلع هستند، دشوارتر شده است. ولی به هر حال وضعیت پناهندگی بستگی به چگونگی وضعیت سیاسی و اجتماعی کشوری دارد که فرد متقاضی و پناهجو از آنجا می‌آید.

آیا با توجه به ناآرامی‌های اخیر در ایران، تعداد پناهجویان ایرانی در آلمان افزایش پیدا کرده است؟

این تعداد افزایش پیدا کرده، ولی من نمی‌توانم آمار دقیقی را در حال حاضر به شما بدهم و آمار دقیقی هنوز در این مورد اعلام نشده است. به هر حال به ما گفته شده که عده‌ای در راه هستند و عده‌ای وارد آلمان شده‌اند و تقاضای پناهندگی داده‌اند. بنا به اطلاعاتی که به ما داده‌اند، بیشتر آن‌ها جوان هستند و خواست و امید ما این است که سریع‌تر به وضعیت آن‌ها رسیدگی شود و شرایط سیاسی و اجتماعی ایران برای دادن پناهندگی به آن‌ها در نظر گرفته شود. ولی می‌توان گفت که موج جدیدی از پناهندگان، نه فقط به آلمان، بلکه به سراسر اروپا آمده‌اند.

آیا می‌توانید بطور مختصر به دشواری‌ها و شرایط گرفتن پناهندگی در آلمان اشاره کنید؟

گرفتن پناهندگی در آلمان نسبت به سال‌های قبل دشوارتر شده است. برای مثال اگر کسی سابق بر این به عنوان پناهنده سیاسی شناخته می‌شد، از همان ابتدا به او اجازه اقامت دائم در این کشور را می‌دادند. چنین امکانی از سال ۲۰۰۵ به بعد در آلمان وجود ندارد. اگر کسی به عنوان سیاسی هم شناخته شود، تنها به او یک اقامت سه ساله می‌دهند. بعد از سه سال دوباره نگاه می‌کنند که آیا شرایط سیاسی و اجتماعی کشوری که به خاطر آن این شخص پناهندگی گرفته بود، هنوز وجود دارد یا نه؟ اگر شرایط آن کشور تغییر کرده باشد، این اقامت می‌تواند تبدیل به اقامت موقت شود و یا از بین برود.

اینکه تحت چه شرایطی پناهندگی داده می‌شود، باید متقاضی دلایل سیاسی محکمی برای گرفتن پناهندگی داشته باشد. یک نوع اقامت دیگر را هم باید به آن اشاره کنم که در آلمان وجود دارد و عده‌ای به آن پناهندگی اجتماعی می‌گویند، ولی در واقع اقامتی است که به دلایل انسان‌دوستانه داده می‌شود. گرفتن این نوع اقامت هم باید مراحل خود را طی کند و نباید تصور شود که گرفتن آن آسان‌تر از نوع اول پناهندگی است.

یک پناهجو چه مدت باید در کمپ و یا خانه‌هایی که برای متقاضیان پناهندگی ساخته شده به سر ببرد؟

طبق قانون آلمان پناهجو موظف است تا زمانی که تکلیف‌اش مشخص نشده که اقامت بگیرد و یا پناهندگی‌اش به رسمیت شناخته شود، باید در کمپ‌های پناهندگی زندگی کند. اینکه این چه مدت به طول می‌انجامد، بستگی به این دارد که مراحل کار تقاضای پناهندگی چه مدت طول بکشد. من به کسانی برخورد کرده‌ام که ۹ سال است که در این کمپ‌ها زندگی می‌کنند و کسانی را می‌شناسم که در عرض سه هفته کارشان درست شده است.

باید اضافه کنم که بر اثر فشارهای گروه‌های حمایت از حقوق بشر و پناهندگان، تعدیلی در این قانون به وجود آمده است و پذیرفته‌اند که کسانی که سه سال است در کمپ پناهندگی زندگی می‌کنند، اجازه داشته باشند خانه‌ای برای خود اجاره کنند. حال این مسئله که تا چه حد دشوار و یا راحت است، موضوع دیگری است.

آیا پناهجویان در این مدت اجازه کار دارند؟

نه، اجازه کار ندارند. به این معنی که در سال اول اصلا این اجازه را ندارند و در سال دوم تحت شرایط بسیار دشواری می‌توانند اجازه کار بگیرند. این اجازه کار فقط مربوط به کار خاصی می‌شود. یعنی اجازه کار عمومی نیست و اگر پرونده پناهندگی‌شان رد شود، اجازه کار هم از آن‌ها گرفته می‌شود. بطور عمومی می‌توان گفت که اجازه کار ندارند.

پرسش آخر من این است که وضعیت تأهل پناهجو و داشتن فرزند در گرفتن اقامت و اجازه پناهندگی در آلمان تأثیری دارد؟

نه، بطور کلی برای پناهندگی که اصلا تأثیری ندارد. در تمدید مدت اقامت متقاضی، طبق قانون اولی که به آن اشاره کردم، فقط اگر فرد متقاضی متأهل باشد، باید در روز اول ژوئیه سال ۲۰۰۷ شش سال در آلمان باشد و مجردها هشت سال. در این حد تفاوت می‌کند، ولی تأثیر تعیین‌کننده دیگری ندارد.

مصاحبه‌گر: شیرین جزایری
تحریریه: بابک بهمنش