«Οι γυναίκες των ερειπίων». Μύθοι και αλήθεια

Δεμένο μαντήλι στα μαλλιά, σφυρί στο χέρι, πάνω ή μέσα σε χαλάσματα που άφησε πίσω του ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Έτσι απεικονίζονται οι γυναίκες που συνέβαλαν στην ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης Γερμανίας, αναλαμβάνοντας να μαζέψουν τα συντρίμμια από τις βομβαρδισμένες από τις συμμαχικές δυνάμεις γερμανικές πόλεις. Τα λόγια του πρώην καγκελάριου Χέλμουτ Κολ σε εκδήλωση μνήμης το 2005 στο Μόναχο μπροστά από το μνημείο για τις ηρωίδες αυτές των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων ηχούν οικεία σε γερμανικά ώτα. Ο Κολ τις είχε περιγράψει τότε ως «σύμβολο της γερμανικής βούλησης για ανοικοδόμηση αλλά και της δύναμης της επιβίωσης» υπογραμμίζοντας ότι «το μνημείο φέρνει στη μνήμη το μεγάλο αριθμό των γυναικών, οι οποίες αφιλοκερδώς προσέτρεξαν για να μαζέψουν τα χαλάσματα».

Αυτό όμως είναι λάθος, υποστηρίζει η γερμανίδα ιστορικός Λέονι Τρέμπερ. Στη Γερμανία δεν υπήρχε ούτε ένας τόσο μεγάλος γυναικών που μάζεψαν τα συντρίμμια από τις πόλεις, ούτε και όλες όσες συμμετείχαν προθυμοποιήθηκαν εθελοντικά. Αυτό ήταν καθήκον που είχαν αναλάβει άλλοι. «Οι γυναίκες της ανοικοδόμησης είναι ένας γερμανικός θρύλος», τονίζει η ιστορικός στο βιβλίο της που κυκλοφόρησε πρόσφατα με τίτλο «Μύθος: οι γυναίκες των ερειπίων» από τις εκδόσεις Klaxter-Verlag. Η Τρέμπερ ασχολείται με την ιστορική έρευνα πάνω σε αυτό το θέμα από το 2005 και ήταν το αντικείμενο της διδακτορικής της διατριβής στο Πανεπιστήμιο Ντούισμπουργκ – Έσσεν.

Μοναδική ευκαιρία για τον κατασκευαστικό κλάδο

Mεταπολεμικά οι ισοπεδωμένες γερμανικές πόλεις ήταν κίνητρο για νέες δουλειές στον κατασκευαστικό κλάδο. Ο όγκος των εργασιών κατά το πρώτο στάδιο της αποκατάστασης των πόλεων ήταν μεγάλος, κι έτσι οι εργάτες χρειάζονταν τη βοήθεια και των απλών πολιτών. Συνολικά έπρεπε να περισυλλεχθούν από ολόκληρη τη Γερμανία μπάζα που άγγιζαν τα 400 εκατομ. κ.μ. Ωστόσο η Τρέμπερ εκτιμά ότι «κατά τη διαδικασία του καθαρισμού των πόλεων από τα ερείπια η συμβολή των γυναικών ήταν ήσσονος σημασίας». Στο Βερολίνο, για παράδειγμα, κινητοποιήθηκαν περίπου 60.000 γυναίκες, ωστόσο ο αριθμός αυτός αντιπροσώπευε μόλις το 5% του συνολικού γυναικείου πληθυσμού. Στη βρετανική ζώνη κατοχής, εκτιμά η Τρέμπερ, συμμετείχε μόλις ένα 0,3% των γυναικών.

Στην πραγματικότητα όμως όχι μόνο οι γυναίκες αλλά και πολλοί άνδρες ήταν απρόθυμοι να βοηθήσουν. Στα μάτια του γερμανικού λαού η συγκεκριμένη εργασία φάνταζε κάτεργο, σαν ένα είδος τιμωρίας για μια προφανή αιτία. Κατά τη διάρκεια του πολέμου οι νεαροί στρατιώτες του ναζιστικού στρατού εξανάγκαζαν σε εργασία εποχιακούς εργάτες, αιχμαλώτους πολέμου και φυλακισμένους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μετά το 1945 στη θέση αυτή πέρασαν οι γερμανοί στρατιώτες και τα μέλη του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος που όφειλαν να εργαστούν καταναγκαστικά για να ανοικοδομήσουν τις ρημαγμένες πόλεις. Όταν όμως έγινε αντιληπτό ότι αυτοί δεν αρκούν, τότε ζητήθηκε από τους απλούς πολίτες να συνδράμουν – εθελοντικά στο δυτικό τμήμα και αναγκαστικά στη σοβιετική ζώνη επιρροής.

Η εμπορευματοποίηση ενός προτύπου

Στο μεταπολεμικό Βερολίνο προσφέρονταν στις γυναίκες ειδικές προνομιακές κάρτες για προμήθεια τροφίμων ως δέλεαρ για να πάρουν μέρος στις εργασίες. Μάλιστα για να προσελκύσουν κόσμο οι αρμόδιες αρχές προωθούσαν στις διαφημιστικές εκστρατείες τους την εικόνα της χαρούμενης εθελόντριας που με θέληση και αυταπάρνηση συμμετέχει στην ανοικοδόμηση της χώρας. Η Τρέμπερ εκτιμά ότι αυτή ακριβώς η εικόνα είναι εγγεγραμμένη στο συλλογικό υποσυνείδητο των Γερμανών, ενώ αναπαράγεται από βιβλία, ταινίες και δημόσιους λόγους. Η εικόνα αυτή ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στην Ανατολική Γερμανία, όπου οι γυναίκες των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων λειτουργούσαν ως πρότυπα για τις χειραφετημένες Ανατολικογερμανίδες που ήθελαν να ακολουθήσουν ένα ανδρικό επάγγελμα. Αντίθετα στην κοινωνία της Δυτικής Γερμανίας η εικόνα της σκληραγωγημένης εργάτριας δεν ταίριαζε στον συντηρητικό κώδικα αξιών.

Ο μύθος και το απαράμιλλο γυναικείο πρότυπο της γερμανικής ανοικοδόμησης επανήλθε στο προσκήνιο κατά τη δεκαετία του 1980 στη Δυτική Γερμανία, όταν τέθηκε προς διαβούλευση το θέμα της χορήγησης χρηματικών πριμ στις συντάξεις όσων γυναικών είχαν γεννηθεί πριν το 1921. Από τη γερμανική Επανένωση και μετά κανείς δεν προσπάθησε να θέσει το μύθο που έθρεψε γενιές και γενιές σε αμφισβήτηση. «Τόσο στη Δυτική όσο και στην Ανατολική Γερμανία λειτούργησε ως ένα κοινό σημείο της ιστορικής μνήμης», αναφέρει η γερμανίδα ιστορικός. Η μελέτη της Τρέμπερ δεν ανατρέπει πλήρως αυτήν την εικόνα, απλώς την επαναφέρει στις σωστές ιστορικές της διαστάσεις: «Φυσικά και υπήρξαν αυτές οι υπερφορτωμένες και δυνατές ‘γυναίκες των ερειπίων'. Aλλά αποτελούσαν μόνο μια μειοψηφία».

Sabine Damaschke / Δήμητρα Κυρανούδη