Έργα τέχνης από το Τελ Αβίβ στο Βερολίνο

Το Μουσείο Τέχνης του Τελ Αβίβ είναι το σημαντικότερο μουσείο του Ισραήλ. Για πρώτη φορά πάνω από 70 έργα σημαντικών καλλιτεχνών μοντέρνας και σύχγρονης τέχνης που ανήκουν στη μόνιμη συλλογή του παρουσιάζονται σε ειδική έκθεση στο Μουσείο Μάρτιν Γκρόπιους Μπάου του Βερολίνου. Αφορμή για την έκθεση στάθηκε η συμπλήρωση 50 χρόνων γερμανοϊσραηλινών διπλωματικών σχέσεων. Ανάμεσα στα έργα της συλλογής συγκαταλέγονται σπουδαίοι πίνακες των Μαξ Μπέκμαν, Μαρκ Σαγκάλ, Βασίλι Καντίνσκι και Μαξ Λίμπερμαν.

Η ιστορία της συγκεκριμένης έκθεσης ξεκινά ουσιαστικά πριν από περίπου 80 χρόνια στο Βερολίνο, τον Μάρτιο του 1933. Τότε ο εβραίος ιστορικός τέχνης Καρλ Σβαρτς ίδρυσε το μέχρι σήμερα περίφημο Εβραϊκό Μουσείο του Βερολίνου. Κατά μία ειρωνεία της ιστορίας λίγες μόλις μέρες αργότερα ανέβηκε στην εξουσία ο Αδόλφος Χίτλερ. Η τύχη του μουσείου ακολούθησε την τύχη του Καρλ Σβαρτς, ο οποίος εγκατέλειψε τότε το Βερολίνο καταφεύγοντας στο Τελ Αβίβ.

Εκεί ο τότε δήμαρχος της πόλης, Μέιρ Ντίζενγκοφ τον κάλεσε για να του αναθέσει την καλλιτεχνική διεύθυνση του Μουσείου Τέχνης του Τελ Αβίβ, το οποίο είχε ήδη αρχίσει να λειτουργεί από το 1932. Ο Σβαρτς δώρισε τότε στο Μουσείο του Τελ Αβίβ 1300 έργα εξπρεσιονιστών που ανήκαν στην ιδιωτική του συλλογή, την οποία στο μεταξύ είχε μεταφέρει μαζί του από το Βερολίνο. Παράλληλα ζήτησε και από έναν σημαντικό συλλέκτη του Βερολίνου, τον Έριχ Γκέριτζ, να του στείλει στο Τελ Αβίβ και μέρος της δικής του συλλογής, στην οποία συγκαταλέγονταν μεταξύ άλλων έργα των Ντεγκά, Λίμπερμαν και Κοκόσκα. Με τον τρόπο αυτό σώθηκαν σπουδαία δείγματα της μοντέρνας τέχνης από το ναζιστικό μένος κατά της "εκφυλισμένης" υποτίθεται μοντέρνας τέχνης.

Ιστορική αξία και πολιτικοί συμβολισμοί

Φέτος, για πρώτη φορά μεταπολεμικά, 72 έργα της συλλογής Καρλ Σβαρτς ταξίδεψαν από το Τελ Αβίβ και πάλι στο Βερολίνο. «Συνολικά η έκθεση λειτουργεί σαν μια μεταφορά για το διάλογο μεταξύ Ισραήλ και Γερμανίας» ανέφερε ο Ραφαέλ Γκαμζού, εκπρόσωπος του ισραηλινού υπουργείου Εξωτερικών. Για την Σουζάνε Λάνταου, διευθύντρια του Μουσείου Τέχνης του Τελ Αβίβ, η απόφαση να βγουν για πρώτη φορά εκτός Ισραήλ τα έργα αυτά δεν ήταν εύκολη. «Η ευθύνη είναι μεγάλη», δήλωσε η ίδια στη DW. Ωστόσο το ενδιαφέρον της έκθεσης δεν είναι μόνο καθαρά καλλιτεχνικό αλλά και ιστορικό, αφού όπως επισημαίνουν οι επιμελητές κάθε έργο της αποτελεί ζωντανή μαρτυρία για την κατάσταση της μοντέρνας τέχνης κατά την περίοδο του Εθνικοσοσιαλισμού. Ενδιαφέρον μάλιστα προκαλεί το γεγονός ότι πολλά έργα δόθηκαν στο Μουσείο του Τελ Αβίβ από τους ίδιους τους καλλιτέχνες, όπως τον Μαρκ Σαγκάλ και τον Μαξ Ερνστ.

Η έκθεση που παρουσιάζεται στο Βερολίνο δεν στέκεται όμως αποκλειστικά στη συλλογή Σβαρτς και τα κλασικά έργα μοντέρνας τέχνης που περιλαμβάνει. Ρίχνει μια φρέσκια ματιά στη σύγχρονη ισραηλινή τέχνη, δημιουργώντας έτσι μια παράλληλη παρουσίαση. «Τα περισσότερα έργα συνδυάζουν την ιστορική έρευνα με το φαντασιακό στοιχείο. Όλη η έκθεση διαπερνάται από το στοιχείο του φανταστικού, το οποίο μπλέκεται με την ιστορία και την πραγματικότητα», αναφέρει χαρακτηριστικά η επιμελήτρια της έκθεσης Έλεν Γκίντον.

Ωστόσο έντονο παραμένει το στοιχείο της πολιτικής κριτικής, όπως επισημαίνει η Σουζάνε Λάνταου: «Δεν ξεφεύγουμε από την πραγματικότητα. Κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατο. Πολλά από τα έργα είναι πολιτικά. Δεν μπορούμε να είμαστε ουδέτεροι». Παράλληλα στην έκθεση στο Μάρτιν Γκρόπιους Μπάου παρουσιάζονται και πολλές προβολές ταινιών μικρού μήκους και ντοκιμαντέρ, όπως το «Κανάλι της Γάζας» του Ταμίρ Ζαντόκ αλλά και η πολιτική τριλογία «And Europe will be Stunned» του Γιαέλ Μπαρντάνα με αναφορές στο Ολοκαύτωμα αλλά και στην προπαγανδιστική κινηματογραφία της Λένι Ρίφενσταλ κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου. Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 21 Ιουνίου.

Elizabeth Grenier / Δήμητρα Κυρανούδη