Životne stanice Gintera Grasa

Dobitnik Nobelove nagrade za književnost umro je 13. aprila 2015. u 87. godini u Libeku. Bio je jedan od najznačajnijih autora nakon Drugog svetskog rata. Politički angažovan intelektualac, polarizovao je javnost i izazivao debate: o nemačkom dugu, nacionalsocijalizmu i aktuelnoj politici.

Sa knjigom „Limeni doboš“, 1959. doživeo je međunarodni uspjeh. Roman je ekranizovan u režiji Folkera Šlendorfa 1979. Sa romanima „Mačka i miš“ iz 1961. i „Pseće godine“ iz 1963, Gras je završio „Gdanjsku trilogiju“ kojom je obuhvatio nemački dug i sećanje na Treći rajh. Nemce je upozoravao na suočavanje sa nacističkim zločinima.

Za roman „Limeni doboš“ i životno delo, Ginter Gras je 1999. dobio Nobelovu nagradu za književnost. U obrazloženju Nobelovog komiteta stoji da on „na bajkovit način prikazuje zaboravljeno lice istorije“ i da će „Limeni doboš“ ostati u analima književnosti 20. veka.

Prikazati „zaboravljeno lice istorije“ bila je Grasova životna preokupacija. Rođen je 16. oktobra 1927. u Istočnoj Pruskoj. Odrastao je Gdanjsku (tadašnji Dancig) u jednostavnoj porodici. Kao dečak pomagao je prilikom služenja liturgije, a bio je i član Hitlerove omladine (Hitler Jugend). U magazinu HJ - Hitler jugenda objavljuje prve priče.

Da bi pobegao od porodične stege, kako je kasnije govorio, dobrovoljno se priključuje Vermahtu. Kao 17-godišnjak regrutovan je 1944. u vojne jedinice SS-a. Na kraju rata završio je u američkom ratnom zatvoru.

Nakon rata počinje da uči zanat kamenoresca, a potom upisuje studije grafike i vajarstva u Diseldorfu. Usledio je boravak u Berlinu i Parizu, kao i izložbe plastike i grafike. Čitavog života ostaje veran umetnosti, a korice za svoje knjige uvek je radio sam.

Pedesetih godina Gras se snažnije okreće književnosti. Godine 1955. primećuje ga i „Grupa 47“ – jedno od najuticajnijih udruženja pisaca. Na jednom njihovom sastanku pročitao je dva odlomka iz do tada neobjavljene knjige „Limeni doboš“.

Gras se angažuje politički i zalaže za nemačko-poljsko prijateljstvo. Šezdesetih se, bez partijske knjižice, angažuje u predizbornoj kampanji Socijaldemokratske partije Nemačke (SPD). Član SPD-a bio je od 1982. do 1992, ali je tu stranku podržavao do kraja života.

Godine 1995, čuveni nemački književni kritičar Marsel Rajh Ranicki pocepao je Grasov roman „Široko polje“ u bukvalnom smislu te reči. Politički roman – panorama nemačke istorije između 1848. i vremena promena, izazvao je žestoku debatu oko Grasa, prvenstveno zbog navodnog lažiranja istorije.

Godine 2002. književni svet ponovo slavi Grasa. Njegov roman „Hod raka“, koji govori o potapanju broda „Vilhelm Gustlof“ 1945. i proterivanju Nemaca sa istoka, doživljava senzacionalan uspeh. Kritičari su odali priznanje Grasu što se prihvatio rada na tako teškoj temi i hvalili uzbudljive opise u romanu.

Njegova biografija „Ljušteći luk“ takođe izaziva debate u Nemačkoj. U toj knjizi po prvi put govori o svom učešću u SS-jedinicama 1944. godine. Kritičari su doveli u pitanje njegov kredibilitet i moralni integritet.

Na njegov 80. rođendan 2007. godine Gras ponovo izaziva kontroverze. Sa njegovom pesmom u kojoj kritikuje Izrael – „Ono što mora da bude rečeno“ – a koja je objavljena u aprilu 2007, izazvao je lavinu kritika. Ne samo da su ga diskreditovali zbog stila; nego je Grasu prebačeno političko neznanje i antisemitizam.

U decembru 2013. bio je jedan od 562 potpisnika peticije „Pisci protiv masovnog nadzora“. Time se nastojalo da se pruži otpor prisluškivanju američke tajne službe. Čitavog svog života Ginter Gras je bio intelektualac spreman na polemiku.