Ważny wyrok: lekcje etyki tak, ale nie dla uczniów szkół podstawowych

Czy można jeść zwierzęta? Jak przeżyć śmierć babci? Co to jest sprawiedliwość? Na te i inne pytania nie ma miejsca w szkołach podstawowych Badenii-Wirtembergii. Mówi się o nich tylko na lekcjach religii. Zdaniem Anny Ignatius z Fryburga Bryzgowijskiego, matki trzech chłopców, to ogromna niesprawiedliwość. Bezwyznaniowym uczniom uniemożliwia się bowiem kształcenie etyczno-moralne na pierwszym etapie edukacji.

Federalny Sąd Administracyjny w Lipsku oddalił jej skargę w tej sprawie, uzasadniając to tym, że nie można wystąpić z roszczeniem prawnym o dostęp do zajęć z etyki w szkole podstawowej, która w Niemczech trwa cztery lata. Sędziowie powołują się na art. 7 ust. 3 Ustawy Zasadniczej, zgodnie z którym "lekcje religii w szkołach państwowych są obowiązkowe". Konstytucja nie przewiduje dodatkowych zajęć z etyki oraz pośrednictwa szkoły w przekazywaniu uczniom norm i wartości. Podczas odczytania wyroku, sędziowie podkreślili, że Ustawa Zasadnicza "chroni w sposób szczególny wspólnoty religijne".

Przestarzały stan prawny

Krytycy uważają takie sztywne rozumienie prawa za przestarzałe. – Wychowanie laickie w Niemczech od dawna pozostaje w cieniu, twierdzi profesor filozofii Markus Tiedemann w rozmowie z Deutsche Welle. W takich krajach, na przykład we Francji, nie ma mowy o zdaniu matury przez abiturienta, bez sprawdzenia jego wiedzy w zakresie filozofii. A przecież to właśnie we Francji od 1905 roku obowiązuje rygorystyczny rozdział Kościoła od państwa.

Także w opinii Doro Moritz, przewodniczącej Związku Wychowanie i Nauka w Badenii-Wirtembergii, przywiązanie do klasycznych lekcji religii nie idzie z duchem czasu. – Potrzebujemy edukacji na rzecz wartości, zaznaczyła w wywiadzie dla publicznej rozgłośni regionalnej Südwestrundfunk (SWR). Nie może tak być, że rezygnuje się z niej ignorując zmiany zachodzące w społeczeństwie. Doro Moritz zwraca przy tym uwagę na pewien problem natury organizacyjnej. Uczniów, którzy nie chodzą na lekcje religii, trzeba będzie czymś zająć i zapewnić im opiekę.

W dziewięciu spośród szesnastu niemieckich krajów związkowych istnieje już alternatywa dla lekcji religii. W Meklemburgii-Pomorzu Przednim takie zajęcia noszą nazwę „Filozofowanie z dziećmi”, w Brandenburgii „Formy życia – Etyka – Religioznawstwo”, a w katolickiej Bawarii dzieci mogą uczestniczyć w zwyczajnych lekcjach etyki.

Wyjątek: etyka dla wszystkich w Berlinie

Berlińczycy mogą korzystać z tych wolności, ponieważ – w zakresie edukacji – każdy land rządzi się swoimi prawami. W stolicy panują specjalne zasady. Przedmiotem obowiązkowym jest tu etyka, a lekcje religii to dobrowolna, dodatkowa oferta. Zdaniem profesora Markusa Tiedemanna takie rozwiązanie należy uznać za przyszłościowe. – Dzieci pochodzące z różnych kultur powinny rozmawiać o wartościach i normach społecznych. „Przeciwdziałanie szufladkowaniu młodych” jest tu przekonującym argumentem. Należy też uwzględnić fakt, że dziś coraz mniej dzieci jest chrzczonych, a w przypadku dzieci z rodzin innych wyznań taka alternatywa jest wartością pożądaną.

Kościół katolicki popiera wprowadzenie zajęć z etyki dla uczniów nieuczestniczących w lekcjach religii. Jest jednak przeciwny obowiązkowej etyce dla wszystkich dzieci. Rzeczniczka Konferencji Episkopatu Niemiec pozostawiła wyrok FSA bez komentarza.

Z kolei dla Anny Ignatius, która sama doktoryzowała się z filozofii, na tym wyroku sprawa się nie kończy. Procesuje się od roku 2010 i do tej pory przeszła już przez trzy instancje. Teraz chce zwrócić się do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego w Karlsruhe. W ten sposób prawo do stawiania filozoficznych pytań przez uczniów szkół podstawowych znajdzie się w gestii najwyższego organu sądowego w Niemczech.

Vera Kern / Monika Skarżyńska

red. odp.: Andrzej Pawlak