To «χλιμίντρισμα των αλόγων» του Χίτλερ

Την περασμένη Τετάρτη η αστυνομία του Βερολίνου έκανε μια εντυπωσιακή ανακάλυψη. Μετά από μια σειρά ερευνών σε διάφορα σημεία της γερμανικής πρωτεύουσας και άλλων πέντε κρατιδίων ανακαλύφθηκε σε μια μεγάλη υπόγεια αίθουσα στο Μπαντ Ντιρκχάιμ στη Ρηνανία Παλατινάτο σειρά μνημειακών έργων τέχνης, τα οποία φέρουν την υπογραφή καλλιτεχνών της ναζιστικής περιόδου που ασπάζονταν και οι ίδιοι τη χιτλερική ιδεολογία.

Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα τεραστίων διαστάσεων, μπρούντζινα άλογα του Γιόζεφ Τόρακ. Τα αγάλματα του Τόρακ προορίζονταν να κοσμήσουν τον περιβάλλοντα χώρο ναζιστικών κυβερνητικών κτηρίων και ειδικότερα του σχεδιαζόμενου, νέου κτηρίου της χιτλερικής καγκελαρίας. Μεταπολεμικά τα έργα του Τόρακ είχαν μεταφερθεί σε ένα συμμαχικό στρατόπεδο βόρεια του Βερολίνου, από όπου και εξαφανίστηκαν το 1989. Έκτοτε τα ίχνη τους χάθηκαν, και μόλις πρόσφατα εντοπίστηκαν, μετά από ανώνυμες πληροφορίες που είχαν φτάσει στις αστυνομικές αρχές του Βερολίνου. Η αστυνομία του Βερολίνου φέρεται να ερευνούσε την υπόθεση από το 2013, έχοντας ανακρίνει στο μεταξύ οκτώ υπόπτους για παράνομη πώληση των επίμαχων έργων.

Έργα προς εξυπηρέτηση της ναζιστικής προπαγάνδας

Μαζί με τα άλογα του Τόρακ ήρθαν στο φως και χαμένα γλυπτά του Φριτζ Κλιμς καθώς και ένα τεράστιο ανάγλυφο πέντε επί δέκα μέτρων του Άρνο Μπρέκερ. Όλοι αυτοί οι καλλιτέχνες ήταν όχι μόνο αγαπημένοι εικαστικοί του Χίτλερ, αλλά και οι ίδιοι ταγμένοι στην εξυπηρέτηση των απώτερων στόχων της ναζιστικής προπαγάνδας. Με άλλα λόγια, στην περίπτωση αυτή δεν πρόκειται για εργα καλλιτεχνών που έκλεψαν οι ναζί, γνωστά ως «εκφυλισμένη τέχνη», αλλά το αντίθετο. Πρόκειται για έργα που δημιούργησαν ναζί καλλιτέχνες κατ' εντολή του καθεστώτος.

Ποιο θα είναι όμως το μέλλον όλων αυτών των έργων; Αυτό είναι ένα θέμα που παραμένει ακόμη ασαφές. Προς το παρόν θα παραμείνουν στην αστυνομία, τουλάχιστον όσο ακόμα δεν έχουν εμφανιστεί κληρονόμοι και δεν τα διεκδικούν. Η αρχική σκέψη ήταν να πουληθούν, αλλά μάλλον υπογείως, μιας και τα έργα της ναζιστικής περιόδου δεν αποτελούν επίσημα αντικείμενο αγοροπωλησίας στην αγορά της τέχνης.

«Υπάρχει πάντως μεγάλη ζήτηση για έργα της περιόδου του Εθνικοσοσιαλισμού που φιλοτεχνήθηκαν για να εκπροσωπήσουν το επίσημο κράτος και τα οποία παρουσιάστηκαν στην μεγάλη έκθεση στο Haus der Deutschen Kunst στο Μόναχο» αναφέρει στην Deutsche Welle ο Κρίστιαν Φουρμάιστερ από το Ινστιτούτο Ιστορίας της Τέχνης.

Ιστορικά ντοκουμέντα και όχι καλλιτεχνικοί θησαυροί

Σύμφωνα με τον ιστορικό τέχνης υπάρχουν συλλέκτες στη Γερμανία, στις ΗΠΑ ή στη Ρωσία που ενδιαφέρονται να αποκτήσουν έργα εκείνης της εποχής. Και δεν είναι καθόλου εύκολο να βρεθούν τέτοια έργα.

Ναζιστική τέχνη είναι ένας πολύ ευρύς όρος που περιλαμβάνει έναν μεγάλο αριθμό έργων. Έργα καθαρά προπαγανδιστικά, όπως γλυπτά που υμνούν τους στρατιώτες και τους εργάτες του συστήματος, μέχρι αδιάφοροι πίνακες με νεκρές φύσεις με λουλούδια και ζώα. Για τον Γερμανό ειδικό, η τέχνη της περιόδου των ναζί ήταν για πάρα πολλές δεκαετίες ταμπού. Δεν έχει μελετηθεί από πανεπιστήμια και ινστιτούτα. «Όλα είναι κιτς ή όλα είναι προπαγάνδα» ήταν πάντα η μόνιμη απάντηση από την πλευρά των ιστορικών τέχνης.

Ποια είναι όμως η σωστή στάση απέναντι στην τέχνη των ναζί; «Δεν μπορούμε σίγουρα να κρυβόμαστε» είναι η απάντηση που δίνει ο ιστορικός τέχνης και επισημαίνει πως ό,τι μένει κρυφό αποκτά μεγαλύτερη αξία και αναπτύσσεται ένας μύθος γύρω από το θέμα.

Στην Πινακοθήκη του Μονάχου φαίνεται πάντως να έχουν δώσει μια απάντηση. Παρουσιάζουν κατά αντιπαράθεση από τη μια πλευρά έργα της ναζιστικής περιόδου που φιλοτέχνησαν ναζί καλλιτέχνες και από την άλλη πλευρά έργα που οι ναζί απαξίωσαν ως εκφυλισμένη τέχνη. Σύμφωνα με την Πινακοθήκη του Μονάχου τα έργα της ναζιστικής περιόδου αποτελούν απλώς ντοκουμέντα μιας εποχής και όχι καλλιτεχνικούς θησαυρούς.

Κριστίνα Ρέιμαν Σνάιντερ / Μαρία Ρηγούτσου (spiegel online, reuters)