Bashkëjetimi i grekëve e shqiptarëve referendum i përditshëm

pedagog në një universitet në Athinë si dhe autor librash bestseller në Greqi dhe në Shqipëri. Nivelet e pranimit te shqiptarëve nga komuniteti grek, identiteti i shqiptarëve sipas kuptimit postmodernist, ndërrimi i fesë prej shqiptarëve, transformimi i shoqërisë greke nga emigrantët - këto janë disa nga çështjet e trajtuara në intervistë

A.Dodi: Në Greqi jeton një numër i madh emigrantësh, sipas shifrave zyrtare ky numër i kalon 500 mijë vetët. Në ç'masë janë të pranuar emigrantët shqiptarë nga shoqëria greke?

G.Kapllani: Ka disa nivele pranimi. Niveli i parë është të flasim për statistikat. Statistikat dhe studimet e pakta shkencore që janë kryer në Greqi- sepse fenomeni i emigracionit është ende shumë i ri - tregojnë që komuniteti shqiptar është më i integruari, madje në treguesit e përparimit ekonomik dhe të përmirësimit të jetës, shqiptarët renditen të parët nga të gjithë emigrantët e tjerë. Kjo përbën një kontradiktë, sepse kategoria shqiptare - që është një kategori sociale dhe jo raciale në Greqi - përbën një lloj stigme në kulturën hegjemonike, në stereotipin e përgjithshëm të shoqërisë. Kur themi kategori sociale, çfarë është sipas këtyre stereotipeve shqiptari? Shqiptari është dikush që nuk mund të bëjë përpara, i cili duhet të bëjë vetëm punë të rëndë, nuk mund të merret me punë që janë për klasa të larta; shqiptari është një qënie, e cila duhet të mbetet gjithmonë në civilizimin e varfërisë, nuk mund dhe nuk duhet të iki nga ky lloj civilizimi. Prandaj kemi edhe reagime raciste me një lloj egërsie, kur duket që një shqiptar të ketë përparuar...Stereotipi i njeriut që ishte jashtë civilizimit perëndimor...stereotipi i njeriut që nuk sjell kulturë me vete... Ekziston niveli i stereotipit publik, i imagjinatës publike të shoqërisë, ekziston edhe niveli i marrëdhënieve ndërpersonale. Atje shohim, sipas atyre që di unë, se janë rreth 3 mijë deri 4 mijë martesa mikse. Më tej shohim se brezi i dytë i shqiptarëve shkon në të njëjtat shkolla, ku shkojnë edhe grekët dhe kështu ndeshemi me një kozmogoni e përgjithshme. Miqësia, njohjet, dashuritë, këto janë gjëra që nuk u binden stereotipeve.

Megjithatë ekziston një problem me kategorinë sociale të shqiptarëve në Greqi, për të cilin ka ndikuar edhe mënyra kaotike me të cilën shqiptarët erdhën në Greqi, po ka ndikuar edhe imazhi për shqiptarët, i krijuar nga mediat private televizive greke, që u kondicionuan edhe nga marrëdhëniet mes dy shteteve, Shqipëri, Greqi; sigurisht vitet e fundit ka ardhur duke u zbutur imazhi i shqiptarëve. Gjërat kanë filluar të përmirësohen, po nganjëherë stereotipet kanë nevojë për breza që të kapërcehen: përveç një filologjie populiste që mund të ndeshet nëpër kafene, besoj se kompleksi kryesor i grekëve me shqiptarët dhe i shqiptarëve me grekët është ky: shqiptarët u kujtojnë grekëve një vetvete, të cilën ata qenë munduar ta varrosnin në harresën e tyre. Shqiptari erdhi në 1991 dhe e ringjalli grekun e viteve '50-të, për arsye sepse ai është jashtëzakonisht edhe i ngjashëm me grekun dhe greku me shqiptarin. Dhe nga ana tjetër, besoj se kompleksi kryesor i shqiptarëve me grekët është se grekët paraqesin kushëririn e afërt, i cili i shpëtoi varfërisë dhe u bë pronar, pra paraqesin atë që do të donin të ishin ata vetë.

A.Dodi: Folët për disa faza, që në fillim shqiptarët nuk pranoheshin, tani pranohen më mirë. Cilët faktorë e kanë kushtëzuar këtë ndryshim?

G.Kapllani: Në radhë të parë, ardhja e shqiptarëve ishte krejt e befasishme. Mendoni një vend, i cili ka 10 milion njerëz, pa infrastrukturë, pa një klasë politike, e cila di të kapë mesazhet e së ardhmes… që në këtë vend si Greqia, brenda gjashtë muajve të hyjnë 300 mijë njerëz - ky ishte eksodi i shqiptarëve, ishte një eksod me shpejtësi të jashtëzakonshme. E dyta ishte shoku kulturor që pësonte një shoqëri, e cila për herë të parë pranon të huaj, heterogjenë në dheun e saj. Greqia ka pranuar më herët karvane të tëra refugjatësh, por kanë qenë bashkëkombas nga Azia e Vogël, ose nga Ponti. E treta, me siguri që këtu kanë ndikuar marrëdhëniet midis dy vendeve. Pas vitit 1996/1997 marrëdhëniet midis Greqisë dhe Shqipërisë përmirësohen. Kjo është historia e emigracionit gjithmonë: duhet kohë që të kapërcehen disa fobi...Ndryshon imazhi, sepse, shqiptarët në radhë të parë treguan një kokëfortësi të jashtëzakonshme për t'ia dalë mbanë dhe ia dolëm mbanë në njëfarë mënyre. Pra brenda 15 vjetëve përparuan jashtëzakonisht, ju përshtaten kushteve të kësaj shoqërie; e dyta oferta, vëllimi i punës ishte i jashtëzakonshëm; dhe e treta duket se midis grekëve dhe shqiptarëve do të ekzistojë një ambiguitet, i cili si duket do të jetë i përjetshëm, marrëdhënie odi et amo (urrejtje dhe dashuri – A.D.), e cila ekziston në të gjithë Ballkanin. Pra, besoj se ka luajtur rol edhe afërsia e kodit kulturor që kanë shqiptarët dhe grekët.

A.Dodi: Po të hedhim vështrimin në vite, marrëdhëniet midis shqiptarëve dhe grekëve kanë përjetuar disa herë përmirësime, për t'u keqësuar më vonë sërish. Mendoni se përmirësimi këtë herë është vërtet në baza solide, për të mos lejuar keqësimin sërish?

G.Kapllani: Unë kam përshtypjen se grekët dhe shqiptarët, pavarësisht nga stereotipet që kanë trashëguar dhe që vazhdojnë t'i riqarkullojnë, jetojnë sot në një periudhë postnacionale, postkombëtare, në kuptimin që kufijtë mes tyre janë sot krejt porozë dhe nuk kanë qenë kurrë në historinë e tyre moderne, që kur kanë qenë kombe, kaq afër. E dyta është ndërvarësia, kanë një ndërvarësi të anasjelltë sot që të dyja palët. Sigurisht, janë disa gjëra që nuk shkojnë vetvetiu, duhet që në radhë të parë politika në secilin vend të shikojë drejt së ardhmes, jo drejt së kaluarës. Por nga ana tjetër do ta quaja një vetëvrasje, nëse vijnë kaq afër, kanë një varësi kaq të madhe nga njëri-tjetri dhe nuk do të kenë mundësi të ecin bashkë në të ardhmen. Jetojmë në një periudhë, sidomos me BE dhe globalizimin, ku nuk ekziston më formula, „do fitoj unë dhe do të humbasësh ti“ ose anasjelltas. Sot ose fitojnë të dy bashkë, ose humbasin të dy bashkë.

A.Dodi: Një fakt që të tërheq vëmendjen, është që një numër shumë i madh shqiptarësh ndërruan fenë edhe emrin kur erdhën në Greqi: Hasani u bë Vasil dhe sot quhet përsëri Hasan- kemi sot edhe rikthime në emrat e parë, për arsye të ndryshme, që kanë lidhje me Shqipërinë, me pronat...Sa e ka goditur kjo realisht identitetin që sillnin me vete këta njerëz dhe çfarë do të thotë kjo për të ardhmen?

G.Kapllani: Ne shqiptarët kemi neglizhuar një element postmodern që ka identiteti shqiptar. Domethenë, të qenit shqiptar nuk varet nga çfarë emri ke dhe çfarë feje ke. Dhe besoj se në epokën që jetojmë, nëse shqiptarët do të dinë ta shfrytëzojnë mirë këtë lloj elementi postmodern që kanë në identitetin e tyre, do të dalin të fituar. E dyta është që shqiptarët erdhën në një shoqëri që ka një konformizëm shumë të madh kulturor dhe nuk është mësuar me emra të huaj, një shoqëri e cila ishte mësuar nëpër shkolla se "virtyti më i madh yni është të qenit homogjen“, të qenët 99%-100% homogjenë, grekë ortodoksë. E treta, arsyeja duhet kërkuar edhe pak te vetvetja, jo gjithmonë tek të tjerët, sepse nuk i ndryshuan që të gjithë emrat, duhet kërkuar edhe te një krizë identiteti që kaluan shqiptarët. Shqiptarët nuk i ndryshuan emrat vetëm në Greqi, ka edhe në vende të tjera, por ndoshta më pak. Dhe e katërta, duhet të mësohemi një çikë se jemi individë dhe kemi të drejtë t'i ndërrojmë emrat ashtu siç duam dhe të vëmë çfarë emrash të duam. Problemi kryesor, dhe aty ku unë e lokalizoj problemin është që: nëse dikush ndërron emrin, sepse e bëjnë që ta përjetojë origjinën e tij si stigëm, atje është një lloj "dhune kulturore". Që andej e tutje, çdonjëri ka të drejtë të vërë çfarë emri të dojë.

A.Dodi: A ndodhën këto ndërrime masive pikërisht për shkak të një dhune strukturore, apo „kulturore“ siç e quajtët ju?

G.Kapllani: Ekzistojnë të gjitha arsyet. Unë të paktën kam lexuar për emigrantët grekë që shkonin në Ellis Island, se si u ndërronin emrat dhe mbiemrat, sepse nuk ua shqiptonin dot, dhe u thoshin do të merrni këtë emër dhe mbiemër, sepse këtë duam ne. Në njëfarë mënyre, emigracioni vetë, është të bësh kurban një pjesë të identitetit tënd, është vetë përkufizimi i emigracionit. E dyta, padyshim që ekzistonin arsye pragmatike: ju e dini që në Greqi funksionon jashtëzakonisht skema e nunit. Imagjinoni një emigrant, i cili është krejt i vetëm - në mënyrën se si erdhën emigrantë shqiptarë- i cili ndihet thuajse jetim në një vend ku është i paligjshëm të gjejë një lloj mbrojtësi, një lloj protektori tek nuni i tij, i cili do ta pagëzojë dhe do të bëhet nuni i tij. Pra ekziston edhe një lloj formule shoqërore, që nuk është vetëm dhunë, është edhe mbrojtje, sepse nuk janë bardhë e zi gjërat në emigracion.

A.Dodi: Shoqëria greke është një shoqëri ku kisha ka një rol të ndjeshëm, në dallim nga shtetet e reja moderne, ku kisha mban një pozicion disi më të tërhequr nga jeta publike. A kanë përfituar shqiptarët nga zemërgjerësia që shoqëron mendimin fetar, apo për shkak se vinin nga një kulturë ateiste, janë detyruar të tjetërsohen edhe njëherë?

G.Kapllani: Ndryshimi është që në Greqi, identiteti kombëtar ndërtohet në një mënyrë të tillë që integron shumë elementë fetarë në të. Kisha në njëfarë mënyre bëhet roja e identitetit kombëtar të Greqisë. Besoj se nuk ka luajtur ndonjë rol feja si institucion për të integruar emigrantët dhe besoj se është akoma pas, në krahasim me atë që bëjnë institucione të tjera fetare në shtete të tjera të Evropës, të cilat kanë edhe një traditë më të madhe të emigracionit. Tani fillon edhe kisha greke të bëjë një hapje të tillë. Ndoshta është vonë, por më mirë vonë se kurrë. Nga ana tjetër me keqardhje kemi parë qëndrime nga njerëz të fesë, nga metropolitë të ndryshëm, të cilat nuk kanë të bëjnë fare, as me fjalën e Zotit dhe as me tolerancë. Po ky është një problem që ka në përgjithësi shoqëria greke. Kjo është një shoqëri, e cila duket sikur lundron gjithmonë në një ekuilibër midis modernitetit dhe antimodernitetit, midis shtetit laik dhe elementit fetar.

A.Dodi: Në ç'masë e ka ndryshuar, për aq sa mund të konstatohet në këta 15 vjet, prania e emigrantëve shqiptarë shoqërinë greke?

G.Kapllani: Sot Greqia ka përqindjen më të madhe të emigrantëve në Evropë, nëse nuk gaboj, mbi 10% e popullsisë janë emigrantë. Emigrantët sollën dilema, të cilat nuk i shkonin në mend kurrkujt para 15 vjetëve: e para, si do të bashkëjetojmë me këta njerëz, të cilët kanë emra të ndryshëm, kanë origjina të ndryshme, kanë ngjyrë të lëkurës të ndryshme...E dyta, çdo të thotë te jesh grek në vitin 2007? Këto nuk janë dilema të lehta, për asnjë lloj shoqërie, sidomos për një shoqëri ballkanike. Këto janë në nivelin kulturor. Në nivelin ekonomik besoj se i dhanë një shtytje të jashtëzakonshme ekonomisë së Greqisë. Fitimi ishte i përbashkët: nëse emigrantët nxirrnin "bukën", vendasit nxjerrin "revaninë" prej tyre. E treta, i dhanë ngjyra këtij vendi, i ofruan mentalitete të reja, tinguj të rinj, gjuhë të reja. Që diçka të dalë me sukses duhen të dyja palët, por sigurisht më shumë varet nga shteti që i pret emigrantët- në këtë moment kemi arritur në një moment kritik, sepse vjen brezi i dytë. Unë besoj se deri tani gjërat kanë ecur mirë, por duhet që këtej e tutje disa gjëra duhet të sqarohen, sepse p.sh. nuk është e mundur që një emigrant të lindë në Greqi dhe të mos shkruhet në kadastrat e bashkisë dhe t'i kërkohet çertifikatë lindjeje nga vendi i prejardhjes së prindërve...Sfida e bashkëjetimit është një gjë e cila kurrë nuk mbaron dhe kurrë nuk është e dhënë: është një lloj referendumi i përditshëm.