Niemcy na luzie, Polacy zbyt gościnni

Obserwacje odnoszą się do uczestników programów Polsko-Niemieckiej Wymiany Młodzieży (PNWM). Organizacja ta powstała 23 lata temu na wzór niemiecko-francuskiego Jugendwerku, powołanego wcześniej dla przełamania stereotypów i zbliżenia młodych ludzi z państw. podzielonych krwawą przeszłością. PNWM umożliwiła wspólną przygodę z rówieśnikami z sąsiedniego kraju już blisko 2,5 mln młodych Polaków i Niemców. W praktyce oznacza to sfinansowanie - z budżetów rządowych - i realizację niemal 65 tys. programów.

Do sztambucha polityków

Tak duża ilość uczestników skłania do pytań, ba, analizy skutków owej wymiany, wzajemnego wizerunku uczestników, postrzegania drugiego kraju. To zadanie PNWM powierzył Instytutowi Spraw Publicznych w Warszawie i Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego we Fryburgu. W efekcie, pod kierunkiem dr Agnieszki Łady, powstał 200-stronicowy raport. Byłoby dobrze, gdyby zaznajomili się z nim nauczyciele i politycy. Zwłaszcza ci, którzy sądzą, ze utrzymywanie negatywnego stosunku do Niemiec może przynosić korzyści polityczne. Z badań wynika, że dla uczestników wymiany młodzieży takie próby są zgoła absurdalne.

Badacze porównali opinie i oceny uczestników spotkań, wycieczek, obozów itp. z poglądami młodych ludzi, którzy w wymianie nie uczestniczyli. Te porównania powinny dać szczególnie dużo do myślenia nauczycielom i politykom w Republice Federalnej. Wśród młodych Polaków spojrzenie na Niemcy jest z grubsza podobne, natomiast w RFN zarejestrowano zasadniczą różnicę. Otóż, niemieccy uczestnicy wymiany młodzieży - częściej niż ich polscy rówieśnicy - zaliczają Rzeczpospolitą do Europy Środkowej, a nie do Wschodniej. Jest to wyraźny skutek odwiedzin Polski. Osoby, które nie były w Polsce, oceniają ją jako kraj biedny, „zimny”, złodziejski, rolniczy, ogólnie zaliczany do nieznanego „Wschodu”. Przy ocenie roli Polski w Europie posiłkują się różnymi punktami odniesienia, zawsze mającymi wiele wspólnego z dość odległym miejscem Polski na arenie europejskiej.

Bez kompleksów

Analitycy podkreślają, że niemieccy uczestnicy programów wymiany jednogłośnie opisują Polaków jako otwartych, serdecznych i gościnnych. Wielu z nich nie miało przed wyjazdem wyobrażenia, jaka jest Polska. Ich motywacja do przyjazdu rodziła się z tego, że jest to „coś innego niż gdzie indziej”. Zdaniem młodzieży biorącej już wcześniej udział w wymianie, serdeczność Polaków jest wręcz „legendarna”, a nastawienie do Niemiec – bardzo pozytywne. Jednak polska gościnność potrafi być uciążliwa, co przyznawali młodsi badani.

Innym porównaniem objęto uczestników spotkań z ostatnich dwóch lat z tymi sprzed dekady. Analitycy zauważają, że wymiana oceniana jest przez wszystkich polskich uczestników jednoznacznie pozytywnie, jako jedno z cenniejszych doświadczeń, często kształtujących ich dalszą drogę życiową. Podczas gdy dawniej wyjazd do Republiki Federalnej był dla polskiej młodzieży wyprawą na mityczny Zachód, to w ostatnich latach stał się czymś zwyczajnym, zwykłą wycieczką bez kompleksów do sąsiedniego kraju. Pobyt w nim utwierdził uczestników wymiany w przekonaniu, że Niemcy są uporządkowani i dobrze zorganizowani. Tego się spodziewano. Ale ponadto, o dziwo, okazali się otwarci i wyluzowani, nie zaś zimni i zamknięci w sobie.

Aspekt szczególny nie tylko tej wymiany, lecz w ogóle relacji dwustronnych, to stosunek do historii. Rysują się tutaj pewne różnice w sposobie jej postrzegania. Niemcy podkreślają konieczność pamiętania o przeszłości i niemieckiej winie, choć zaraz dodają, że sami nie czują się winni. Polacy zaś zgodnie stwierdzają, że historia nie odgrywa dla nich roli w relacjach z Niemcami i nie ma wpływu na wzajemne postrzeganie. Wyrażają nadzieję, że stosunki bilateralne będą bardziej skoncentrowane na teraźniejszości i przyszłości. Niemniej dodają: przeszłości nie można pozostawić zapomnieniu.

Motywacja do udziału w programie

Wymiany jest większa po stronie polskiej. Ale i tu znak czasu odciska swe piętno. Zainteresowanie udziałem w programach PNWM spada niezależnie od celu podróży. Wynika to z większej dostępności innego typu wyjazdów zagranicznych, a także z większego skupienia na życiu w świecie wirtualnym. W tym aspekcie młodzi Niemcy i Polacy są chyba najbardziej podobni do siebie.

Michał Jaranowski

red. odp.: Andrzej Pawlak