Kolekcjonerzy sztuki i pochodzenie ich obrazów

Kiedy trzy lata temu muzeum sztuki „Kunsthalle” w Bremie otrzymało dofinansowanie na badania proweniencyjne, nikt nie znał jeszcze „sprawy Gurlitta”. Tymczasem w wielu zbiorach sztuki znajdują się dzieła zrabowane Żydom przez nazistów. Przez ręce hitlerowskich marszandów trafiły na rynek. W Bremie zbadano pochodzenie 120 dzieł, udało się wyjaśnić pochodzenie tylko jednej trzeciej z nich.

„Papageienallee”, obraz Maxa Liebermanna z 1902 roku kupiony przez kolekcjonera sztuki Heinricha Glosemeyera znajduje się w zbiorach Kunsthalle w Bremie. Muzeum kupiło od Glosemeyera dziesięć cennych obrazów, pięć dostało w darze. Pochodzenie obrazu Liebermanna okazało się po dokładnych badaniach bez zarzutu. Małżeństwo Glosemeyer kupiło go legalnie.

Malarz i grafik żydowskiego pochodzenia Max Liebermann został pozbawiony przez nazistów funkcji dyrektora Akademii Sztuki i obłożony zakazem malowania. Wiele jego obrazów i jego prywatna kolekcja sztuki trafiły w ręce nazistów. Także drogę jego obrazów bada bremeński projekt. Decyzją Bundestagu projekt finansowany jest ze środków Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kultury.

Dla badaczy proweniencji najważniejszą częścią obrazu jest jego „lewa” – tylna strona, tak jak tutaj tył obrazu Karla Petera Burnitza („Teich mit schilfbestandenem Ufer”). Znajdują się tam inicjały wszystkich kupców i właścicieli obrazu. Po II wojnie światowej odnalezione dzieła zrabowane przez nazistów oznaczone zostały kredą – dla badaczy proweniencji drogocenna wskazówka.

Prawnik Hugo Oelze (1892 -1967) pochodził z poważanej rodziny bremeńskich handlowców. Od lat 20-tych XX wieku Oelze żył w Amsterdamie, utrzymywał jednak żywe kontakty ze swą rodzinną Bremą, gdzie kupował też obrazy do swojego zbioru sztuki. Muzeum Kunsthalle sprzedał jeden obraz, pięć zapisał w spadku. Także pochodzenie tych darowanych obrazów jest badane.

Dziewczynka leżąca w trawie - obraz z 1882 roku pędzla francuskiego malarza pochodzenia żydowskiego Camille Pissarro kupił do swoich zbiorów Hugo Oelze.W 1967 roku zapisał go w testamencie muzeum Kunsthalle w Bremie. Mimo intensywnych badań nie udało się całkowicie otworzyć losów obrazu.

Nieżyjący już Cornelius Gurlitt ostatnie lata życia spędził w izolacji, w zapchanym obrazami mieszkaniu. Pełne dzieł sztuki było też mieszkanie artysty i kolekcjonera z Bremy Arnolda Blome (na zdjęciu z 1966 roku). Badania proweniencji wykazały, że w jego zbiorach nie było sztuki zrabowanej przez nazistów.

Wystawa „Kwestia pochodzenia“ (22.10.14 – 4.01.15) jest pionierska. Badając dogłębnie pochodzenie każdego dzieła ze swoich zbiorów Kunsthalle opowiada się za całkowitą transparencją. Wyniki badań proweniencji chce więc prezentować publicznie i ma nadzieję, że znajdą się naśladowcy. Dyrektor muzeum Christoph Grunenberg zaprosił dlatego na konferencję renomowanych badaczy proweniencji.