هادی حیدری: ما دچار بیماری مهلک خودسانسوری هستیم
۱۳۸۸ شهریور ۹, دوشنبه
۸۰۰ کاریکاتور در یک مجموعه: عنوان این کتاب "پرشین کارتون ۲" است که به تازگی در ایران منتشر شده است. این کاریکاتورها، گلچینی از مجموعه‌ی آثاری است که از ابتدای انتشار روزنامهی "اعتماد ملی" تا سال ۸۷ در این نشریه به‌چاپ رسیده‌است. با ورق زدن این کتاب جیبی، می‌توان منحنی‌ای از مسائل روز سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران را در سال‌های گذشته کشید. در میان کاریکاتوریست‌هایی که آثارشان در این مجموعه به چاپ رسیده، به نام‌های مشهور و مطرحی برمی‌خوریم چون کامبیز درم‌بخش، یحیی تدین، کیوان زرگری، هادی حیدری، فیروزه مظفری، حسن کریم زاده و دیگران.
این کتاب ۲۳۴ صفحه‌ای با پشتیبانی مالی بانک اقتصاد نوین منتشر شده است. دویچه وله با هادی حیدری، کاریکاتوریست و یکی از گردآورندگان این مجموعه که در عین‌حال خود مدیر بخش کاریکاتور روزنامهی "اعتماد ملی" بوده است، گفت‌وگو کرده است:
دویچه وله: کتاب "پرشین کارتون ۲"، مجموعه‌ای متنوع از کارتون‌های مطبوعاتی است که قبل از آن در روزنامهی "اعتماد ملی" به چاپ رسیده است. با توجه به اینکه این کاریکاتورها بیشتر به رویدادهای اجتماعی یا سیاسی روز پرداخته‌اند، چرا فکر می‌کنید انتشار آن‌ها در مجموعه‌ای مستقل در شرایط کنونی ضروری است؟
دقیقا با همین نگاه به انتشار این آثار در قالب یک کتاب دست زدیم. کاریکاتورها، روایت‌گران تاریخ‌اند. شما با مرور کارتون‌های یک دوره می‌توانید به وقایعی که آثار در آن دوره خلق و منتشر شده است، پی ببرید. در حقیقت به شما این امکان را می‌‌دهد که تاریخ تصویری هر دوره را با کارتون‌های آن دوره مرور کنید.
اما نکته‌ای که در انتخاب آثار به آن توجه ویژه کردیم، آن بود که آثاری را برای چاپ در کتاب برگزینیم که برای یک مخاطب غیر ایرانی هم قابل فهم باشد. از همین رو تمامی آثار، بدون شرح هستند و از لحاظ موضوعات، فراگیری بیشتری داشته و درست است که در زمان مشخص و برای رخداد خاصی کشیده و منتشر شده‌اند، اما ده‌ها سال بعد هم می‌توان آن‌ها را دید و تحلیل کرد.
این مجموعه، کاریکاتورهای سه سال را که در ستون "ضربان تصویر" این نشریه به چاپ رسیده، دربرمی‌گیرد. به نظر شما چه دوره‌ای از این فعالیت سه ساله در کاریکاتورها چشمگیرتر مطرح شده‌اند؟
ایران در چهار سال گذشته خصوصاً، دستخوش اتفاقات مختلفی بوده است.
بنابراین نمی‌توان گفت که مثلاً یکی از این سه سال، پربار تر از دو سال دیگر بوده یا آثار یک برهه، چشمگیرتر از زمان‌های دیگر بوده است.
بنابراین می‌توان هر کدام از کارتون‌ها را در نوع خود قابل توجه و چشمگیر دانست.
البته آرزو می‌کردم که کتاب، پس از انتخابات ریاست جمهوری نهم زیر چاپ می‌رفت؛ چرا که دوره دو تا سه ماهه پیش از انتخابات، یک دوره آزادی نسبی برقرار شد که در قالب آن، آثار بسیار چشمگیری منتشر کردیم.
امیدوارم بعدها بتوانیم آثار آن دوره را هم در قالب کتاب به دست علاقه‌مندان برسانیم.
کاریکاتور به عنوان ابزارهنری نمایش موضع سیاسی یا اجتماعی هنرمند، اغلب مشکلاتی برای آفریننده‌ی آن به‌وجود می‌آورد. آیا شما به عنوان مدیر بخش کاریکاتور روزنامهی "اعتماد ملی" در عرض این سه سال شاهد بروز این مشکلات بودید؟
ما در روزنامهی "اعتماد ملی" بارها شاهد تذکراتی بودیم که از طرف معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد و به جهت انتشار بعضی کاریکاتورها برای ما می‌آمد. اما خوشبختانه مشکل قضایی برای هیچ کدام از کارتونیست‌ها به وجود نیامد. البته بسیاری از مواقع بود که دچار خودسانسوری می‌شدیم و برخی از آثار از طرف سردبیر یا مدیرمسئول، رد یا سانسور می‌شد.
این خودسانسوری‌ها آیا تأثیری، مستقیم یا غیرمستقیم، بر کارهای شما گذاشته‌اند؟
بله، ما در اثر فعالیت‌های چندین ساله در فضای مطبوعاتی ایران، دچار یک نوع بیماری شده‌ایم. نام این بیماری، خودسانسوری است. خطری که این بیماری بر فکر و روح ما دارد آن است که دیگر نمی‌توانیم، ذهن خود را آزادانه به جریان بیاندازیم تا در این حرکت ذهنی، خلاقیت‌های تازه‌ای کسب کنیم.
بر اثر سانسورهای بیرونی و درگیری با انواع نهادهای قضایی و امنیتی، پیش از همه، خود ما بر اثر هراس از سانسور بیرونی، به خودسانسوری رو می‌آوریم. خودسانسوری در چهار سال گذشته بسیار بیشتر از دوران اصلاحات بود و این وقایع، بر کیفیت آثار، به هر جهت تاثیر خود را گذاشته است.
البته من معتقدم، چون ذهن کاریکاتوریست‌ها همواره در جستجو و جوشش است، به هر حال راه و زبان لازم برای ارائه‌ی آثار خود را پیدا می‌کنند؛ همچنان که تا امروز، این گونه بوده است.
این کتاب به دو زبان منتشر شده: فارسی و انگلیسی. آیا بازار فروش آن به زبان انگلیسی در ایران و خارج از ایران وجود دارد؟
اطلاعاتی که در کتاب وجود دارد، اعم از مقدمه و پیشگفتار و بیوگرافی کارتونیست‌ها و تاریخ انتشار آثارشان، در کنار هر اثر آمده و به دو زبان فارسی و انگلیسی است.
بازار فروش کتاب در ایران وجود دارد، ولی ما متأسفانه امکان توزیع کتاب در خارج از کشور را نداشتیم.
اصولاً کاریکاتور به عنوان یک مدیوم توانسته است در مطبوعات ایران جا باز کند؟
علیرغم تمامی فشارها بر مطبوعات و سانسورها، کاریکاتور توانسته نظر مدیران جراید و مخاطبان آن را جلب کند. تجربه‌ی چندین ساله‌ی ما در این عرصه، برایمان ثابت کرده که کاریکاتور در ذهن مخاطب، اثری جدی، عمیق و تاثیرگذار داشته است.
کاریکاتورها در عین ایجاز، نسبت به بسیاری مطالب و نوشته‌ها تاثیر عمیق‌تری بر مخاطبان خود می‌گذارند. امیدوارم روزی در فضایی آزاد، کارتونیست‌ها بتوانند دغدغه‌های ذهنی و نقدهای خود را در قالب کاریکاتور در مطبوعات آزاد منتشر سازند.
این اولین بار است که یک نهاد اقتصادی، برای چاپ چنین مجموعه‌ای سرمایه‌گذاری کرده است. این همکاری چگونه به سامان رسید؟
بنده از طریق یکی از همکارانم با بانک اقتصاد نوین وارد مذاکره شدیم. در آن زمان جناب آقای رسول‌اف، مدیریت بانک را بر عهده داشتند. ما همکاری بسیار خوبی تا پایان کار داشتیم و هر دو طرف از این همکاری خوشنودند.
گام مهمی که بانک اقتصاد نوین، هم در دوره‌ی ریاست آقای رسول‌اف و هم در دوره‌ی ریاست محترم کنونی در این مسیر برداشت، برخی دیگر از بانک‌ها را هم به این فکر واداشته که به جای برخی از اقلام تبلیغاتی که می‌توانند تاریخ مصرف داشته باشند، دست به انتشار چنین مجموعه‌های هنری بزنند که ماندگار و اثرگذار است.
حمایت بانک اقتصاد نوین از کتاب "پرشین کارتون ۲" را می‌توان نمونه‌ی آشتی مراکز اقتصادی با فرهنگ و هنر دانست.
بسیاری از کاریکاتوریست‌هایی که آثارشان در این مجموعه آمده، شرکت در دوسالانه‌ی کاریکاتور را به دلیل اعتراض به برخورد خشونت‌آمیز با تظاهرکنندگان رویدادهای اخیر، بایکوت کرده‌اند. واکنش مسئولان در این رابطه چگونه بود؟
مسئولان دوسالانه متأسفانه، به جای ایستادن در کنار اکثریت کارتونیست‌ها که امضایشان زیر این بیانیه آمده و به جای همراهی با آنان، خود را در مقابل خواست اکثریت قرار داده‌اند و با فرافکنی و شایعه‌سازی، سعی در به انحراف کشیدن اصل ماجرا را دارند که خواسته‌ای از مقوله‌ی حقوق بشر است. حتی تلاش کردند که این حرکت خودجوش را به خارج از ایران وصل کنند. اتهامی نخ‌نما شده که دیگر در این روزها تاثیری ندارد. البته نمی‌توان انتظار دیگری از آن‌ها داشت.
این مسئولین حتی تلاش زیادی برای پس گرفتن امضاها کردند، اما خوشبختانه به دلیل انسانی بودن حرکت امضاکنندگان بیانیه‌ی تحریم نهمین دوسالانه‌ی کاریکاتور، کاریکاتوریست‌ها بر سر مواضع خود ایستاده‌اند.
مصاحبه‌گر: فهیمه فرسایی
تحریریه: کیواندخت قهاری