سیزدهبهدر، «بزرگ‌ترین گردهمایی سبز ایرانیان»
۱۳۸۹ فروردین ۱۰, سه‌شنبه
سیزدهبهدر نقطه‌ی پایان جشن‌های مصادف با شروع سال جدید خورشیدی است؛ جشن‌هایی که از چهارشنبهسوری آغاز می‌شود و با نوروز به اوج خود می‌رسد.
اگرچه رسم بر این است که سبزه‌ی نوروز را در این روز به آب وامی‌نهند، اما ریشه‌های سنت سیزدهبهدر همچنان در دل‌ها باقی مانده و رها نگشته است. اما ریشه‌‌ها چیست؟ دکتر شاهین سپنتا، پژوهشگر آیین‌های ملی، در این زمینه می‌گوید: «در فرهنگ ایران سیزدهمین روز فروردین مثل سیزدهمین روز از همه‌ی ماه‌های سال به نام ستاره‌ی تیر یا تشتر نام‌گذاری شده است. در باور ایرانیان کهن ستاره‌ی تیر، ایزد باران یا ترسالی بود. به همین خاطر در روز سیزدهم فروردین‌ماه ایرانیان به پاس همه‌ی داده‌های اهورایی در حالی که در کوه و در و دشت گرد می‌آمدند به شادی و پایکوپی می‌پرداختند و به نام ایزد باران از خداوند خواهش باران یا طلب برکت و خرمی می‌کردند».
نامه به یونسکو برای ثبت جهانی سیزدهبهدر
سیزدهبهدر از کهن‌ترین روزهای گرامی‌داشت طبیعت در جهان است. بنیاد میراث پاسارگاد به پاس پیشینه‌ی این روز در تاریخ ایرانیان و لزوم توجه جهانیان به آن در نامه‌ای به یونسکو خواستار ثبت جهانی آن شده است.
شاهین سپنتا این پیشنهاد را مثبت ارزیابی کرده و ابراز امیدواری می‌کند که مسئولان در ایران نیز آن را پیگیری کنند: «همه‌ی آیین‌هایی نوروزی از چهارشنبهسوری گرفته تا هفت‌سین و سیزدهبهدر را می‌شود در یک مجموعه به نام آیین‌های نوروزی ثبت کرد که به نظر من شایسته‌تر است. البته به صورت تک تک و تنها هم می‌شود به آنها پرداخت و بنیاد میراث پاسارگاد هم امسال این پیشنهاد را مطرح کرده که پیشنهاد خوبی است و امیدوارم از طرف مسئولین هم مورد توجه قرار بگیرد و پیگیری کنند که این کار انجام شود».
آیا سیزدهبهدر نحس است؟
نگاهی به تاریخ ایرانیان باستان نشان‌‌دهند‌ه‌ی جایگاه ارزنده‌ی شادی در مراسم ایرانیان است. در ایران باستان تصور بر این بوده که جهان هستی در دوازده‌هزار سال به وجود آمده است. به همین دلیل مردم ۱۲ روز فروردین را طی می‌کردند و در روز سیزدهم کار و شبانی و کشاورزی را با شادی آغاز می‌کردند.
پس چرا در اذهان بسیاری این روز نحس پنداشته می‌شود و برخی تصور می‌کنند برای راندن نحسی این روز باید پای از خانه بیرون بگذارند تا نحسی آن به‌در شود؟ از شاهین سپنتا این پرسش را پرسیده‌ایم: « در فرهنگ ایران ما هیچ روز نحسی نداریم یعنی همه‌ی روزهای هفته و ماه و سال فرخنده هستند و به خاطر همین هست که در فرهنگ ایران بیشترین شمار جشن‌ها را شاهد هستیم و در ماه یکی دو جشن بزرگ برگزار می‌شود و به این ترتیب سیزدهمین روز فروردین‌ماه هم مثل همه‌ی روزهای دیگر فرخنده است و نحس نیست. شاید این باور غلط به خاطر اندیشه‌های مهاجم تازیان بود که رفته رفته جا افتاد. ولی ارتباطی با فلسفه‌ی جشن سیزدهبهدر ندارد. اگر به یادداشت‌های ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه هم نگاه بکنیم ایشان تأکید می‌کنند که ایرانیان باستان هر روز از ماه را به نامی می‌خوانند و سیزدهمین روز هر ماه تیرروز نام دارد و تیر نام فرشته‌ای عزیز و ستاره‌ای بزرگ و نورانی و خجسته است. بنابراین این باور که روز سیزدهم روز نحسی است و باید به این خاطر از خانه بیرون رفت باور غلطی است و هیچ ارتباطی با فلسفه‌ی زیبای جشن سیزدهبهدر ندارد».
شاهین سپنتا سیزدهبهدر را بزرگ‌ترین گردهم‌آیی سبز ایرانیان می‌داند، روزی که «شایسته است در همه‌ی دنیا به بزرگ‌ترین جشن مردمی تبدیل شود که نوروز را جشن می‌گیرند». اما این پژوهشگر آیین‌های ملی تذکر یک نکته را لازم می‌داند تا سیزده‌بدر به جای روز انس با طبیعت به روز جفای با طبیعت تبدیل نشود: «سیزدهبهدر جشن انس و دوستی با طبیعت است پس بهتر است که ایرانیان اگر به طبیعت سبز می‌روند حتما در پاسداشت و حفاظت آن کوشا باشند و از آسیب‌هایی که احتمالا ممکن است به خاطر بی‌توجهی به منابع طبیعی ما رخ بدهد جلوگیری کنند».
فریبا والیات
تحریریه: داود خدابخش
برای شنیدن این گزارش می‌‌توانید به فایل صوتی زیر مراجعه کنید.