زنان خاورمیانه بازار کسب‌وکار اینترنتی را در دست گرفته‌اند
۱۳۹۲ اسفند ۱۵, پنجشنبه
کسب و کار مجازی به مشاغلی گفته می‌شود که از طریق وب و فضای مجازی به مخاطب عرضه می‌شود. برخی نیز در توانمندسازی می‌کوشند؛ با برگزاری جلسات آموزشی آنلاین٬ مهارت‌هایی را به شرکت‌کنندگان در این کلاس‌ها آموزش می‌دهند تا با آن‌چه آموخته‌اند وارد بازار کار در جامعه‌ی خود شوند.
این پروژه‌ها با استقبال زنان مواجه شده است. زنان از طریق وب و به دور از محیط‌های کاری٬ آموزش دیده یا مشغول به کار می‌شوند.
نشریه‌ی اکونومیست می‌گوید زنان از گوشه و کنار جهان ۱۰ درصد پروژه‌هایی را که مربوط به کارآفرینی در وب است٬ اداره می‌کنند. اما این آمار در تعدادی از کشورهای خاورمیانه به ۳۵ درصد می‌رسد.
لارا ایوب٬ فعال حقوق زنان و مشاور رسانه‌های اینترنتی در اردن در گفت‌وگو با دویچه‌وله دلیل این تفاوت چشمگیر در آمار را "وضعیت اجتماعی" کشورها می‌داند.
او در این باره می‌گوید: «در بسیاری از کشورها، فرصت‌های شغلی بهتری برای زنان وجود دارد و جامعه و سرمایه‌گذاران با این موضوع همراهی می‌کنند، اما در خاورمیانه این‌طور نیست. به نظر من حتی آمار نشریه اکونومیست که می‌گوید ۳۵ درصد از زنان خاورمیانه شغل‌های اینترنتی دارند٬ کمتر از میزان واقعی است.»
نینا کرلی٬ سردبیر "ومضه"٬ ارایه کننده‌ی خدمات برای شروع کسب و کار اینترنتی در گردهمایی که در اردن برگزار شده بود٬ اعلام کرد که بیش از نیمی از فارغ‌التحصیلان در خاورمیانه را زن‌ها تشکیل می‌دهند اما همچنان بازار کار در دست مردان است: «تنها ۲۱ درصد از زنان فارغ‌التحصیل در خاورمیانه وارد بازار کار می‌شوند و این آمار در اردن از ۵۱ درصد فارغ‌التحصیلانی که زن هستند٬ ۱۶ درصد است.»
نینا کرلی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات زنان را برای ورود به بازار کار "جدی" گرفته نشدن آن‌ها می‌داند.
اینترنت، فرصت عالی برای اشتغال زنان
ایوب می‌گوید که اینترنت فرصتی عالی را برای زنان فراهم کرده تا بتوانند به کار مشغول شوند: «ما در مورد زنانی صحبت می‌کنیم که اجازه‌ی بیرون رفتن از خانه‌هایشان را ندارند. اینترنت به این دسته از زنان فرصت داده تا با دنیا و حقوق خود آشنا شوند و از طریق اینترنت درس بخوانند یا کاری راه‌اندازی کنند.» از نظر این فعال حقوق زنان٬ این ویژگی اینترنت به زنان این امکان را داد که وارد رقابت با مردان شوند.
ایوب که سازمانی غیردولتی به نام "دوستی" را در اردن٬ با هدف بالا بردن میزان"مشارکت" زنان در بازار کار اداره می‌کند، بااشاره به تحقیقات این سازمان درباره زنان و بازار کار می‌گوید که زنان مشکلات بسیاری برای شروع کسب‌وکار دارند. نبود امکانات مناسب برای نگهداری از کودکان یکی از مهم‌ترین این مشکلات است. ایوب گفت: «وقتی که یک زن٬ مادر می‌شود معمولا مجبور است که بین کار و خانه‌نشینی برای مراقبت از فرزند خود٬ یکی را انتخاب کند.»
ایوب هزینه‌ی بالا در رفت و آمد وتفاوت دستمزد بین مردان و زنان را از دیگر مشکلات پیش‌روی زنان در بازار کار می‌داند. به گفته‌ی او بسیاری از زنان زمانی‌که متوجه می‌شوند که دستمزد یک مرد با کارایی کمتر از آن‌ها بیشتر است٬ سرخورده می‌شوند. این فعال حقوق زنان "فرهنگ جامعه" و نوع نگاهی که از سوی جامعه به زنان می‌شود را هم در ترس زنان از ورود به بازار کار بی‌تاثیر نمی‌بیند: «ز آن‌جایی که زنان در جوامع ما نمی‌توانند به مراکز تصمیم‌گیری نزدیک شوند، در مسیر کاری ممکن است که انگیزه‌ی خود را از دست بدهند.»
در کشورهای توسعه‌نیافته یا در حال توسعه٬ عدم برابری حقوق زن و مرد در جامعه و بازار کار یکی از معضلات اصلی کنش‌گران حوزه‌ی زنان به شمار می‌رود. از سوی دیگر تعریف و توقعی که جامعه و حکومت‌ها از هویت زنان ارایه می‌دهند بیشتر بر اساس نقش آن‌ها در خانواده به عنوان همسر و مادر است.
"کفشدوزک"، سایتی برای توانمندسازی زنان
باشگاه "کفشدوزک" وب‌سایتی برای تشویق و آموزش زنان به استفاده از تکنولوژی است. این پروژه ۳ هدف را برای خود ترسیم کرده است: آموزش٬ اطلاع‌رسانی و حمایت.
محور اصلی فعالیت این وب‌سایت، توانمندسازی زنان در حوزه‌ی تکنولوژی و آماده کردن آن‌ها برای ورود به بازار کار است.
در ایران اگرچه بیش از نیمی از زنان موفق به ادامه‌ی تحصیلات دانشگاهی می‌شوند، اما تنها ۱۷ درصد از آنان به بازار کار وارد می‌شوند. سیاست‌های آموزشی که بر اساس جنسیت از سوی دولت تعیین می‌شود در کنار سیاست‌های کاهش حضور زنان در اجتماع و بازار کار باعث شده که بسیاری از کنش‌گران این حوزه٬ نظام حاکم بر ایران را عاملی برای خانه‌نشینی زنان معرفی کنند. یکی از مشاغلی که "مردانه" توصیف می‌شود٬ حوزه‌ی تکنولوژی‌ست.
آرش زاد٬ یکی از مدیران پروژه‌ی "کفشدوزک" در گفت‌وگو با دویچه‌وله درباره‌ی تصور"مردانه" بودن حوزه‌ی تکنولوژی می‌گوید: «این حوزه نه فقط در ایران، که در همه جهان مردانه شناخته می‌شود. بسیاری بر این باورند که برنامه‌نویسی یا مدیریت یک شبکه یا پروژه لزوما باید مرد باشد. در حالی‌که این تصور٬ اشتباه است.»
او در توضیح پروژه‌ی "کفشدوزک" می‌گوید که آموزش‌های آنلاین و برگزاری دوره‌های آموزشی در داخل کشور از برنامه‌های آینده‌ی این پروژه است:« وب به ما اجازه تشکیل ساختاری ارزان‌تر را می دهد. با این امکانات می‌توانیم از طریق کانال‌هایی که وجود دارند٬ خدمات پروژه را به سادگی در اختیار گروه بیشتری از کاربران قرار دهیم. اینترنت بستر ارزان‌تری برای فعالیت‌های عام المنفعه به حساب می‌آید و ما بسیاری از نیازهایمان را می‌توانیم از طریق داوطلبانی پیش ببریم که لزوما از نظر جغرافیایی به ما نزدیک نیستند.»
یکی دیگر از اهداف باشگاه کفشدوزک کمک به زنان میان‌سال برای استفاده از ابزار ارتباط جمعی‌ست. آرش زاد معتقد است بسیاری از زنان میان‌سالی که اعضای خانواده‌شان دور از آن‌ها زندگی می‌کنند٬ روش استفاده از نرم‌افزارهای ارتباط جمعی را نمی‌دانند؛ در نتیجه در این پروژه باید دوره‌های آموزشی تعریف شود که زنان میان‌سال نیز با تکنولوژی آشنا شوند.
تفکیک جنسیتی در مشاغل اینترنتی؟
یکی از مسایلی که منتقدان شغل‌های اینترنتی برای زنان مطرح می‌کنند٬ تفکیک جنسیتی است؛ بر اساس گزارش نشریه‌ی اکونومیست٬ بیشتر شغل‌هایی که زنان در اینترنت راه‌اندازی و مدیریت می‌کنند در حوزه‌هایی است که در باور عموم "زنانه" تعریف می‌شود. مشاوره خانوادگی٬ آشپزی یا برنامه‌ریزی برای مراسم و مهمانی‌ها بعضی از این شغل‌هاست.
ساره ابوعلیا٬ موسس شرکت "آرت مدیوم" که برنامه‌ریزی جشن‌ها را برعهده دارد٬ معتقد است که یک زن برای به دست آوردن "هرچیز" باید بجنگد. این در حالی است که نظرسنجی‌ها در برخی دیگر از شرکت‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از مردان بر این باورند که حضور زن‌ها در مهارت‌های اداری برای یک شرکت، "برگ برنده" است.
لارا ایوب در باره‌ی این انتقاد به دویچه‌وله می‌گوید:«این موضوع که زنان شغل‌هایی صرفا زنانه را در اینترنت پیگیری می‌کنند٬ ممکن است در عمل و به شکل موقت باعث ایجاد شکاف بیشتر بین زن و مرد شود. اما خود فضای بهتری را برای زنان فراهم می‌کند تا با دیگر زنان شاغل و مشکلات آن‌ها آشنا شوند و در نهایت باعث می‌شود که این شکاف٬ رفته‌رفته پر شود.»
آرش زاد نیز در همین‌باره به دویچه‌وله می‌گوید:« ما قرار نیست بر جنسیت تاکید کنیم، بلکه بر حضور زنان در حوزه‌ی تکنولوژی در کنارمردان تاکید داریم. نیازی نیست که برای سایتی که قرار است لوازم کامپیوتری بفروشد٬ لزوما به سراغ مردها برویم. اطلاع رسانی ما نیز در باره‌ی فعالیت‌هایی‌ست که زنان در این حوزه در دنیا انجام می‌دهند. می‌خواهیم بگوییم که زنان در این حوزه فعال‌اند.»
اگرچه ایجاد توانمندی در زنان از طریق اینترنت و شبکه‌های مجازی یا به راه‌اندازی کسب و کار از همین طریق برای آنان در سال‌های اخیر شکلی جدی‌تر به خود گرفته است، اما این انتظار می‌رود که زنان در این روند به حقوق و توانایی‌های خود بیشتر آگاه شوند تا بتوانند برای رسیدن به برابری حقوقی و اقتصادی با مردان٬ موفق ظاهر شوند.