تاراج آثار باستانی در مصر
۱۳۸۹ بهمن ۲۹, جمعه
پیکره طلایی توتانخامون ایستاده بر یک پلنگ، فرعون جوان مصر را در حین سفر به دنیای جاودانی نشان می‌دهد. در تمدن مصر باستان پلنگ سمبل خدای آسمان است. او فراعنه را پس از مرگ همراهی کرده و در انتهای سفر کالبد آنان را در خویش می‌پذیرد. خبر سرقت این مجسمه و دیگرشاهکارهایی از گنجینه توتانخامون، یازدهمین فرعون مصر باستان، در قاهره رسما تائید شد.
به‌دنبال اخبار ضد و نقیض در ارتباط با سرقت در موزه ملی مصر زکی حواس، باستان‌شناس سرشناس و سرپرست اداره میراث باستانی مصر، روز یکشنبه ۱۳ فوریه اعلام کرد: «هشت نمونه از شاهکارهای گنجینه توتانخامون در موزه مصر به سرقت رفته و تعدادی دیگر آسیب دیده‌اند.» وی قبلا در گفتگوی تلفنی با خبرگزاری الجزیره سرقت اشیاء موزه را تکذیب کرده بود.
تظاهرکنندگان جلوی غارت موزه مصر را گرفتند
موزه ملی مصر در قلب قاهره، در میدان تحریر قرار دارد. ساختمان کنونی این موزه بین سال‌های ۱۹۰۰ تا ۱۹۰۲ میلادی ساخته شده و یکی از نفیس‌ترین مجموعه‌های مصر باستان را در خود جای داده‌است. بیش از صد و بیست هزار نمونه از تمدن کهن مصر، از جمله تابوت و مومیایی فراعنه، هدایای کشف‌شده در مقابر آنان، زینت‌آلات و مجسمه خدایان، بیش از دو میلیون و نیم بازدیده‌کننده در سال را به خود جذب می‌کنند. علاوه بر آن در مخزن موزه هزاران تابوت و اشیاء قدیمی وجود دارد که تا کنون تحقیقی روی آنان انجام نشده‌است.
روز ۲۸ ژانویه، در حالیکه مردم برای دستیابی به آزادی و دیگر خواست‌های خویش درمیدان تحریر قاهره جمع شده بودند، گروهی به قصد سرقت وارد ساختمان موزه می‌شوند. تظاهرکنندگان در میدان تحریر متوجه سارقین شده و با تشکیل زنجیره‌ای انسانی محوطه موزه را محافظت و سپس نیروهای ارتش مصر را باخبر می‌کنند. به‌گفته مقامات رسمی مصر تظاهرکنندگان با پافشاری خویش از تاراج و تخریب مجموعه استثنائی مصر باستان جلوگیری کردند.
سارقین نگهبانان موزه هستند
وفا صادق، یکی از برجسته‌ترین باستان‌شناسان مصری که ازسال ۱۹۹۴ میلادی تا چندی پیش مدیریت موزه ملی مصر در قاهره را به‌عهده داشت، در مصاحبه با رسانه‌های آلمانی تاکید کرد: «دزدان موزه در قاهره جزو نگهبانان این مجموعه هستند.» چنین به نظر می‌رسد که پنجره طبقه فوقانی موزه باز بوده و سارقان از طریق پله‌های آتش‌نشانی وارد ساختمان شده‌اند. طبق گفته وی نگهبانان موزه در هنگام سرقت انیفورم خود را درآورده و با لباس شخصی وارد پارک مجسمه موزه شدند تا به این ترتیب شناخته نشوند.
تاراج و تخریب گنجینه فراعنه
طبق اظهارات زکی حواس، از قدیمی‌ترین کارشناسان تمدن مصر باستان، در کنار سرقت شاهکارهای موزه، هفتاد اثر تاریخی مانند مومیایی و مجسمه سنگی متعلق به دو هزار سال قبل از میلاد مسیح نیز آسیب دیده‌اند. سارقان در مجموع ۱۳ ویترین را شکسته و حتی برخی از قطعات نفیس موزه مانند پیکره یکی از خدایان گنجینه توتانخامون را بر زمین افکنده‌اند. برخی از باستان‌شناسان معتقد‌اند که تعدادی از اشیاء تخریب شده قابل ترمیم مجدد نیستند.
مقامات مصری اعلام کردند که سارقان تنها در طبقه بالایی موزه، که جایگاه گنجیینه مقبره توتانخامون است، به تاراج و تخریب پرداخته و موفق به ورود به دیگر قسمت‌های موزه نشده‌اند.
"ماسک مرگ" آسیب ندیده
گنجینیه توتانخامون از مهمترین مجموعه‌های باقیمانده از مصر کهن است. وی در نه سالگی و بین سال‌های ۱۳۲۳ تا ۱۳۳۲ قبل از میلاد مسیح بر تخت فراعنه مصر نشست. هاوارد کارتر، باستان شناس انگلیسی، در سال ۱۹۲۲ میلادی مقبره این فرعون جوان مصر را در دره پادشاهان کشف کرد.
گرچه تزئینات آرامگاه ابدی توتانخامون در مقایسه با مقابر دیگر فراعنه مصر ساده‌تربوده و هدایای کمتری در آن موجود است، ولی اهمیت این کشف تاریخی دست‌نخوردگی این مقبره در روند تاریخ است. این گنجینه تاریخی به طور کامل در موزه ملی مصر در قاهره نگهداری می‌شود.
یکی از شاهکارهای گنجینه توتانخامون "ماسک مرگ" این فرعون است که در جوانی از دنیا رفته‌است. این ماسک طلایی یکی از مشهورترین نمونه‌های نوع خود به شمار می‌آید. برخلاف ماسک‌های مرگ دردیگر تمدن‌های دوران آنتیک که با روش‌های گوناگون چهره متوفی قالب‌سازی می‌شد، ماسک مرگ در مصر کهن فرمی آزاد داشت.
بر خلاف خبرهای اولیه، ماسک مرگ توتانخامون از موزه ملی مصر ربوده نشده است. مقامات مصری پس از صورت برداری از موزه، فهرست اشیاء مفقود شده را منتشر کردند. در کنار مجسمه توتانخامون در سفر به دنیای جاودانی، مجسمه دیگری از این فرعون با زوبین نیز به سرقت رفته‌است. همچنین مجسمه‌های سنگی آخناتون با لوحه‌ای در دست و همسر او نفرتیتی در حال قربانی کردن، جزو اشیاء به سرقت رفته به شمار می‌آیند.
محافظت شبانه‌روزی ارتش مصر از آثار باستانی
در حال حاضر ساختمان موزه ملی مصر در قاهره شبانه روز توسط نیروهای ارتش مصر محافظت می‌شود. درعین حال آنان موفق به دستگیری چندین نفر از دزدان موزه ملی مصر در قاهره نیز شده‌اند. علاوه‌بر آن کلیه آثار باستانی مصر تحت حفاظت ارتش مصر قرار گرفته و حضور نیروهای نظامی در محوطه باستانی اهرام مصر کاملا آشکار است.
طبق گفته‌های وفا صادق، باستان‌شناس مصری که در حال حاضر در آلمان است، خطر تاراج دیگر گنجینه‌های مصر را نمی‌توان نادیده گرفت. به گفته وی غارتگران وارد موزه ممفیس در کناره باختری نیل شده و قطعات بی‌شماری از مخزن آن موزه را نیز به سرقت برده‌اند. جالب توجه است که هیچیک از نمونه‌های بی‌نظیر و شاهکارهای تمدن‌های کهن در موزه‌های مصربیمه نشده‌اند.
اتحادیه جهانی موزه‌ها (ICOM)، سازمان جهانی یونسکو و بسیاری از نهادهای بین‌المللی نگرانی خود به سرنوشت میراث فرهنگی مصر را ابراز کرده و خواستار همکاری جهانی برای پیدا کردن این شاهکارهای تمدن بشری شده‌اند.
نویسنده: الهه وزیری
تحریریه: مهیندخت مصباح