عوامل موثر بین المللی در استقلال افغانستان

ظهور ایالات متحده امریکا پس از جنگ جهانی اول به عنوان بازیگر مهم جهانی و آغاز فعالیت جنبش های آزادی خواهانه در هندوستان به باور تاریخدانان عوامل مهمی بودند که سبب شد انگلستان استقلال افغانستان را به رسمیت بشناسد.

عبدالحمید مبارز، روزنامه نگار و آگاه مسایل تاریخی افغانستان به این باور است که علاوه بر مبارزات آزادی خواهانه در داخل افغانستان، نهضت های آزادی طلبانه در هندوستان و فشارهایی که بر انگلستان در اروپا وجود داشت، دلایل دیگری بودند که استقلال افغانستان به رسمت شناخته شد.

آقای مبارز می گوید: "انگلیس ها از ترس این که قیامی در سرحد صورت نگیرد و قیامی در هندوستان صورت نگیرد، به استقلال افغانستان به بسیار مشکل تن دادند". اما به باور وی، عوامل اصلی که سبب شد افغانستان استقلال خود را به دست آورد، روحیه آزادی خواهی و مبارزات استقلال طلبانه در درون افغانستان بود.

ترس از قیام در کشورهای اسلامی

مبارز می گوید رویایی انگلیس با امپراتوری عثمانی زمینه کسب استقلال را برای افغانستان فراهم کرد؛ زیرا به گفته او، اگر انگلیس علیه افغان ها به جنگ می پرداخت، کشورهای اسلامی زیر استعمار انگلیس علیه این کشور قیام می کردند.

شهاب الدین مقبلی، آگاه مسایل تاریخی به این نظر است که انگلیس در زمانی که استقلال افغانستان را به رسمیت شناخت، با فشارهایی در اروپا و هندوستان روبرو بود: "از لحاظ سیاسی جنبش هایی ضد انگلیس در هند در حال رشد بود و از کابل نشرات خود را می بردند و از طرف دیگر، در مناطق سرحدی مانند چترال، و در بسیاری مناطق قیام ها علیه انگلیس صورت می گرفت. این ها سبب شد که بالاخره انگلیس را وادارد تا به شکلی از اشکال با امان الله خان جور بیاید و استقلال افغانستان را به رسمیت بشناسد".

به باور مقبلی، جنگ اول جهانی سبب شد تا انگلیس از تمام توان نظامی خود برای رویارویی با رقیبان اروپایی اش به خصوص آلمان استفاده کند. به این دلیل انگلیس ها توان راه اندازی جنگ دیگر را در افغانستان نداشتند: "در اروپا کشورهایی جنگ دیده بودند و میلیون ها انسان تلفات دادند. از سوی دیگر هیتلر در آلمان به قدرت می رسد و انگلیس دیگر این توان را نداشت که بیاید و در افغانستان جنگی را به پا کند".

آلمان قدرت نو ظهور

زهرا لطفی، استاد تاریخ در دانشگاه ابن سینا می گوید حرکت های آزادی خواهانه در داخل افغانستان، قیام های ضد انگلیسی در هند و همچنان شرایطی حاکم در اروپا دست به دست هم دادند که منجر به استقلال افغانستان شد.

خانم لطفی می گوید ظهور قدرت جدید آلمان در اروپا نیز سبب شد فشارها بر انگلستان افزایش یابد و انگلیس مجبور شود استقلال افغانستان را به رسمیت بشناسد: "در آن زمان ما شاهد وضعیتی هستیم که یک قدرت نو ظهور در اروپا شکل گرفته یعنی آلمان. آلمانی ها به دنبال این هستند که در کنار امپراتوری عثمانی نظر ایرانی ها و افغان ها را هم به دست آورند تا در آینده در جنگ ها و اتحادیه ها از این کشورها به نفع خود استفاده کند".

لطفی می گوید برای انگلیس، هند به مراتب مهم تر از افغانستان بود. به این دلیل انگلیس استقلال افغانستان را به رسمیت شناخت تا حرکت های ضد انگلیسی به هند سرایت نکند و هندوستان از زیر سلطه انگلیس ها خارج نشود. او می گوید: "به دلیل حفظ هند، انگلیس افغانستان را به کشور تحت الحمایه تبدیل کرد؛ بریتانیا برای نگهداری هند و برای این که قیام های هند گسترده تر نشود، با افغانستان مصالحه کرد و استقلال افغانستان را حتا زودتر از آن که افغان ها تصور می کردند، به رسمیت شناخت".

جنگی که به نفع امریکا تمام شد

به باور لطفی، جنگ جهانی اول خسارات زیادی را به کشورهای اروپایی وارد کرد و حتا سبب شد تا معادلات قدرت به نفع ایالات متحده امریکا تغییر کند: "اروپایی هایی که قدرت شان فراتر از امریکا بود، مصروف جنگی شدند که کل اروپا را درگیر کرد و باعث شد که توان گذشته شان را در بسیاری از مسایل از دست بدهند و امریکا جنگ را به نفع خودش تمام کند".

این استاد دانشگاه می گوید شکل گیری نهضت های دموکراسی خواه در کشورهای تحت مستعمره انگلستان، حرکت های استقلال طلبانه را سرعت بخشید.

از سوی دیگر به باور او، معاهده 14 ماده ای صلح ویلسون نیز زمینه را برای استقلال خواهی در کشورهای زیر سلطه استعمار فراهم کرد. امریکایی ها در این معاهده، شعارهای صلح، برابری و و آزادی سردادند و گفتند که همه کشورها باید وارد یک اتحادیه بین المللی شوند تا از صلح جهانی پاسداری کنند.

حسین سیرت / کابل

ویراستار: عاصف حسینی