فیسبوک، حریم خصوصی و رویای تسخیر اینترنت
۱۳۸۹ خرداد ۶, پنجشنبهجنجالها از اواخر آوریل امسال و هنگامی آغاز شد که مارک زاکربرگ، بنیانگذار و مدیرعامل ۲۶ ساله فیسبوک در کنفرانس برنامهنویسان فیسبوک در سنفرانسیسکو اعلام کرد، فیسبوک سیاستهای بازتری در قبال اطلاعات شخصی کاربران در پیش خواهد گرفت و بخش عمدهای از اطلاعات کاربران بهصورت پیشفرض در دسترس عموم خواهد بود. مارک زاکربرگ، در اینباره گفت: «ما میخواهیم وب فضایی باشد که زندگی افراد در آن بهصورت پیشفرض اجتماعی است.»
اگرچه که کاربران میتوانند با تغییر تنظیمات، آن را محدود و از دسترس بسیاری از افراد خارج کنند، اما منتقدان میگویند فیسبوک تنها به کسب درآمد از این دادهها میاندیشد، چون منبع اصلی درآمدهای میلیارد دلاری این کمپانی، ارسال اطلاعات کاربران به شرکتهای تبلیغاتی است و بههمین خاطر ممکن است اطلاعات مرتبط با هویت کاربران را بدون اطلاع آنان در اختیار تبلیغکنندگان قرار دهد. برخی برآوردها نشان میدهد درآمد فیسبوک از تبلیغات، در سال ۲۰۱۰ به بیش از یک میلیارد دلار رسیده است.
تعظیم فیسبوک در برابر حریم خصوصی
تغییر متناوب سیاستهای حریم خصوصی فیسبوک، موج گستردهای از انتقادات و کمپینهای مخالفتآمیز را در پی داشت. بسیاری از متخصصان اعلام کردند که از فیسبوک خارج میشوند و برخی دولتهای اروپایی در کنار دولتهای آمریکا و کانادا تهدید کردند که با این اقدام برخورد خواهند کرد.
حجم گسترده نگرانیهای ابراز شده از سوی افراد و گروههای مختلف موجب شد سرانجام فیسبوک اعلام کند که با اعمال تغییراتی، کنترل حریم خصوصی کاربران را آسانتر از پیش خواهد کرد. مارک زاکربرگ، اوایل این هفته با انتشار یادداشتی در واشنگتن پست (روزنامهای که رئیس آن از اعضای هیات مدیره فیسبوک است) اعلام کرد با بررسی بازخوردها به این نتیجه رسیدهاند که باید راههای بهتر و سادهتری برای کنترل تنظیمات حریم خصوصی کاربران وجود داشته باشد و در روزهای آینده این امکان برای کاربران فراهم خواهد شد. وی با رد همه اتهامات، به صراحت اعلام کرد «فیسبوک اطلاعات خصوصی کاربران را در اختیار افراد، شرکتها یا سرویسهایی که مطلوب آنها نیست، قرار نداده و نخواهد داد.»
زاکربرگ همچنین با رد همه شایعات پیرامون پایان یافتن سرویسدهی رایگان فیسبوک گفت: «فیسبوک همیشه بهعنوان یک سرویس رایگان، امکانات خود را در اختیار کاربران قرار خواهد داد.»
با این حال منتقدان میگویند این سیاست فیسبوک شده است که در نقض حریم خصوصی دو گام به پیش میآید و وقتی با سیل انتفادات مواجه شد، یک گام به پس میگذارد.
«لایک»؛ دکمهای به وسعت وب
کنفرانس سانفرانسیسکو که برای نخستین بار «گرافهای باز» (Open Graph) فیسبوک در آن معرفی شدند، منشا همه انتقادات و جنجالها بود. این گرافهای باز به دکمه «لایک» فیسبوک بُعدی وسیع میدهد و در آینده نزدیک آن را در سرتاسر جهان آنلاین میتوان دید؛ در کنار هر مطلبی که در اینترنت منتشر شده است. شما میتوانید با کلیک بر روی لایک، علاقه خود به آیتمهای گوناگون موجود در وب را نشان دهید؛ از یک مقاله در مجله تایم گرفته تا کفش مورد علاقهتان در وبسایت نایک. بدین ترتیب فیسبوک با بهرهگیری از این اطلاعات، در این وبسایتها به شما نشان میدهد که دوستانتان به چه آیتمهایی توجه نشان دادهاند یا ابراز علاقه کردهاند.
یا ممکن است شما به سایت IMDB (بزرگترین پایگاه داده فیلمهای جهان) بروید و در کنار مطلبی درباره یک فیلم بر روی دکمه لایک کلیک کنید، فیسبوک بهصورت اتوماتیک تشخیص میدهد که این آیتم مرتبط با یک فیلم است و آن را در بخش فیلمهای مورد علاقه در پروفایل شما قرار خواهد داد.
منطق پشت این اقدام این است که علاقهمندی دوست شما به یک آیتم میتواند مورد توجه شما هم باشد و فیسبوک میخواهد این اطلاعات را به بهترین شکل در اختیار همگان قرار دهد و لازمه آن این است که تنظیمات حریم خصوصی بهگونهای باشد که اطلاعات شخصی شما در دسترس بخش عمدهای از کاربران قرار گیرد. با گذشت چند روز از معرفی این گرافهای باز، بیش از صد هزار وبسایت این تکنولوژی را به کار گرفتند و روزانه ۱۰۰ میلیون کلیک بر روی دکمه لایک در وبسایتهای گوناگون ثبت میشود. البته طبیعی است که این نوآوری، از نظر تبلیغاتی منفعت هنگفتی را برای فیسبوک در پی خواهد داشت.
اکنون بهعنوان مثال اگر به وبسایت سیانان مراجعه کنید، در سمت راست آن باکسی را خواهید دید که در آن نشان میدهد چه مطالبی مورد توجه دوستانتان قرار گرفته و بر این اساس توجه به آنها به شما هم توصیه شده است، حتی اگر پیش از این اصلا به وبسایت سیانان مراجعه نکرده باشید. اگرچه برخی از متخصصان این اقدام فیسبوک را «توسعه طبیعی اهداف این شبکه بزرگ اجتماعی» دانستند، اما بسیاری از منتقدان آن را نوعی «جاهطلبی برای تسخیر وب» تعبیر کردهاند. آنها میگویند فیسبوک میخواهد دنیای وب را به تصرف خود درآورد و نحوه دستیابی به این اطلاعات را برای کاربران خود روشن نکرده است.
«دوستان بدون مرز»؛ اینترنت در تصرف فیسبوک
فیسبوک ۶ سال پیش متولد شد. مارک زاکربرگ که آن زمان دانشجوی هاروارد بود، آن را بهعنوان راهی برای ارتباط با همدانشگاهیهایش خلق کرد و در طول این سالها، با رشدی برقآسا و پیشبینیناپذیر، به جمع ابرقدرتهای وب پیوست و بسیاری از قلههای آنلاین را فتح کرد. زاکربرگ میگوید ایده شکلگیری فیسبوک ایده بسیار سادهای بوده و هست: «همه مردم جهان میخواهند چیزهایی را با دیگران به اشتراک بگذارند. اگر ما امکان کنترل این آیتمها را به کاربران بدهیم، آنها چیزهای بیشتری را به اشتراک خواهند گذاشت و در این صورت، جهانی بازتر و همبستهتر خواهیم داشت، و کیست که نداند جهانی بازتر و همبستهتر، جهان بهتری است.»
حالا فیسبوک نزدیک به ۵۰۰ میلیون کاربر در سراسر جهان دارد و پرطرفدارترین شبکه اجتماعی آنلاین است. تصور کنید که هر کاربر فیسبوک یک شهروند است و فیسبوک یک کشور. آنگاه فیسبوک سومین کشور پرجمعیت دنیا خواهد بود. بیش از یکچهارم کاربران اینترنت نهتنها اکانتی در فیسبوک دارند، که در ۳۰ روز گذشته دستکم یک بار به آن مراجعه کردهاند. فیسبوک تغییرات عمدهای در جوامع گوناگون پدید آورده است؛ شاید بتوان گفت تغییراتی بدون مرز.
حالا دیگر فیسبوک تبدیل به خانه دوم بسیاری از کاربرن اینترنت شده و کاربران بسیاری ساعتهای متمادی از زمان حضور آنلاین خود را در آن میگذرانند، بههمین خاطر طرد فیسبوک و تصمیم به ترک آن، امروز بیش از هر زمان دیگری دشوار شده است و امکانات فراهمشده در آن به حدی است که بسیاری از کاربران به مسائلی همچون حریم خصوصی و شفافسازی نحوه بهرهگیری اپلیکیشنها از اطلاعات شخصیشان، توجه چندانی نمیکنند. برای ایرانیان، فیسبوک علاوه بر یک شبکه اجتماعی که امکان برقراری ارتباطات دوستانه را فراهم میکند، رسانهای فراگیر و موثر است که به پر کردن شکاف پدید آمده بر اثر انحصار دولت بر رسانهها در داخل کشور، کمک بسیاری کرده است.
فیسبوک زیست اجتماعی ما را دستخوش تغییر کرده، ما را به آزادانهتر رفتار کردن وادار کرده و عادت داده است. شاید پیش از این هیچیک از ما تا این اندازه در زندگی شخصی و اجتماعی خود تا این اندازه شفاف نبودیم، یا حتی اگر هم میخواستیم باشیم، محملی برای بروز آن وجود نداشت. فیسبوک محملی باز و محفلی خودمانی است که میتوانی در آن با شبکه گستردهای از دوستان بدون مرزت در ارتباط باشی، آنچه دوست داری و مهم میبینی را به اشتراک بگذاری و از آنچه دیگران به اشتراک میگذارند بهرهمند شوی.
سرمایه واقعی فیسبوک، سرمایه احساسی کاربران آن است: ما بسیاری از لحظات هیجانانگیز، اندوهبار و تجربههای بسیار ساده یا بینظیر خود را با دیگران به اشتراک میگذاریم و این بزرگترین سرمایه فیسبوک است.
هر هفته بیش از یک میلیارد عکس توسط کاربران بر روی فیسبوک قرار میگیرد و بدین ترتیب فیسبوک بزرگترین مجموعه عکس جهان را هم در اختیار دارد. اما موضوع اساسی نحوه کسب درآمد فیسبوک از حضور ما در این شبکه اجتماعی است. منتقدان میگویند آنها برای افزایش درآمدهای خود ناگزیر از پنهانکاری و تعامل مخفیانه با کمپانیهای تبلیغاتی خواهند بود اما مدیران فیسبوک همواره این اتهامات را رد میکنند. اما با توجه به نظارتهای پیگیرانه متخصصان، نهادهای دولتی و غیردولتی و محافل آکادمیک، در آینده نزدیک مشخص خواهد شد که آیا امکان همزیستی مسالمتآمیز درآمدزایی از راه تبلیغات و حفظ حریم خصوصی کاربران در شبکههای اجتماعی، بهخصوص فیسبوک، میسر است یا نه.
احسان نوروزی
تحریریه: مصطفی ملکان