زنان و ورزش در ايران / گفتگويى با دكتر نيره توكلى

دویچه وله: در چند روز گذشته مسابقات ورزشی زنان اسلامی در ایران برگزار شد. به نظر شما مسابقات به این شکل می تواند کمکی بکند در جهت رشد ورزش بانوان در ایران؟

نيره توکلی: باید در ابتدا اصلا ورزش زنان در ایران را بررسی بکنیم که از وضعیت کلی زنان ایران جدا نیست. ما واقعا وضعیت ويژه ای داریم در تمام دنیا. شاید محدودیت هایی که زنان ایرانی دارند، چه از لحاظ حضور در عرصه های عمومی ورزشی و چه از لحاظ سایر محدودیت ها، از جمله حجاب، را فقط بتوان با زنان عربستان سعودی شباهت داد. در مورد زنان ایرانی، اگر ما بخواهیم از روی سایر ابعادی که اینها حضور دارند در اجتماع و از روی تعداد دانشجوهای تربیت بدنی دختر که هرسال وارد دانشگاهها می شوند قضاوت کنیم، می بینیم که تقاضا برای حضور در عرصه های اجتماعی، از جمله میدانهای ورزشی، در مورد زنان ایرانی زیاد است. یعنی زن متوسط امروز ایران، زنی ست با بینش نوگرا و ورزش، بويژه، از زندگی زن مدرن امروزی اصلا جدا نیست. حالا، ما این بازیها را باید از این دید نگاه کنیم، از آنجا که این محدودیت ها وجود دارند و زنهایی که بشدت عرصه ی این محدودیت هایی را که به آنها تحميل می شوند بخودشان تنگ می بینند، پس حتما این باید یکجوری جبران بشود. مهمترین موضوع به نظر من تضادی ست که وضعیت زن امروزی ایرانی دارد با آن تضییقاتی که بر زندگی اش حاکم است، که این تضاد در ورزش هم بسیار خودش را نشان می دهد.

دویچه وله: مسابقات این چنینی آیا در شرایط فعلی، با توجه به ضوابطی که در جامعه حاکم است، آیا می تواند اصلا کمکی برای زن ایرانی باشد؟

نیره توکلی: ببینید، اصلا ضرورت این بازیها خودش را تحمیل کرده است، یعنی اگر واقعا این نياز وجود نداشت این جواب هم داده نمی شد. چون این نیاز وجود داشته، بهرحال این بازیها و این مسابقاتی که انجام می شود هزینه ای است در تقابل با محدودیت هایی که واقعا به ناحق تحمیل شده به زن ایرانی، پس باید انجام بشود. در ضمن من خودم هم، معتقدم که در نبود هیچ عرصه دیگری، که البته هیچ هم نمی شود گفت، در نبود عرصه های بسیاری که زنان ایرانی می توانند در آن فعالیت ورزشی داشته باشند این بازیها بسیار مهم است. اجرای این بازیها، حتا با این شکل محدود و حتا با این تضییقاتی که وجود دارد و با این کمبود امکانات، بازهم پله ای ست برای اینکه زنها تشکل های ورزشی خودشان را داشته باشند.

دویچه وله: دکتر توکلی، شما فکر می کنید که برگزاری چنین مسابقاتی به زنان کشورهای همسایه، کشورهای آسیایی، گرچه امسال از کشورهای اروپایی هم در این مسابقات شرکت داشتند، آیا در اینمورد هم کمکی هست؟

نیره توکلی: در واقع می توان گفت که این مسابقات، مسابقات محرومترین زنان جهان است از لحاظ عرصه های اجتماعی. منظورم از لحاظ اقتصادی نیست، هرچند ابعاد اقتصادی هم در آنها دخالت دارد. ولی من فکر می کنم که شاید تنها جایی باشد که محرومترین زنان کشورهای دنیا بتوانند درآن عرصه خودشان را نشان بدهند، شرکت کنند و فرضا به کشور دیگری سفر کنند. از این لحاظ مثلا برای زنان محروم کشورهای دیگر هم خوب است.

دویچه وله: وجود پوشش اسلامی آیا مانعی ست در راه انجام چنین مسابقاتی؟

نیره توکلی: در این مسابقات که وجود پوشش اسلامی بهیچوجه مطرح نیست. چون پشت درهای بسته است. حالا بجز مراسم افتتاحیه که بصورت علنی بود، ولی دیگر مسابقات تخصصی اش، مثل شنا یا بازی های دیگر، در اینها لزومی برای استفاده از پوشش اسلامی نیست، بخاطر اینکه پشت درهای بسته انجام می شود. اما، به نظر من، ورزشکاران آن مسابقات یا رشته هایی که کم کم جدا می شوند تا وارد عرصه ی عمومی بشوند ممکن است تا مدتی ناچار باشند که لباسهای غیراستانداردی را بپوشند. با اینهمه به نظر من با همین لباسها مسابقه بدهند باز بهتر از اینست که اصلا مسابقه ندهند.

دویچه وله: شما فکر می کنید که آیا برگزاری چنین مسابقاتی کمک می کند حتا به مردان که آشنا بشوند و ببینند که اصلا زنان می تواند در عرصه ی ورزش هم خودی نشان بدهند؟

نیره توکلی: مسلما، وقتی اصلا هیچ چیزی نباشد کسی آن نیاز و تقاضا را هم احساس نمی کند. اما، وقتی مسابقه ای باشد و بهرحال معلوم بشود که زنهایی هم هستند که بصورت جدی دارند فعالیت می کنند در این عرصه، حداقلش اینست که می توانیم بگوییم نوعی اعلام حضور، نوعی اعلام وجود است. و این اعلام وجود بهرحال مهم است.

دویچه وله: خانم دکتر توکلی، شما بعنوان یک جامعه شناس مسئله ی پشتیبانی عمومی از حرکتهای ورزشی برای بانوان و امکانات ورزشی برای دختران را چگونه می بینید، تا اینها بتوانند در آینده در مسابقات شرکت بکنند و به مقام قهرمانی برسند.

نیره توکلی: بارها مطرح شده که در مدارس کشور، بويژه در مورد دختران، فقر حرکتی بسیار شدید است. اولا بطور کلی در مورد برنامه های ورزشی مدارس که پله ای ست برای پرورش قوای جسمانی بچه ها و اینکه مثلا در آینده بتوانند در عرصه های بالاتری خودشان را نشان بدهند کوتاهی می شود. یعنی هنوز آنطور که باید، مثلا فرض کنید در آموزش و پرورش ما، بخصوص در سطح مدارس، استخدام مربی تربیت بدنی بصورت استخدام رسمی هنوز مجوز ندارد و در واقع باید از معلم حق التدریسی استفاده کرد. این نشان می دهد که هنوز به آنصورت باید و شاید تبعیض قائل می شوند میان تربیت جسمی کودکان و تربیت فکری شان. بعدهم تمام تضییقاتی که وجود دارد در مورد زنان و دختران، در همه ی سنین، مضاعف است. فرضا شما الان برنامه ی استخرهای زنانه را نگاه کنید. می بینید که فرق در این است که تمام زنها، زنهای خانه دار و بیکارند و برای اینها فقط صبح ها وقت مناسبی ست برای ورزش کردن و ساعتهای مفید، ساعتهای بعد اداری معمولا اختصاص دارد به شنای مردان. همین موضوع در مورد دختربچه های در مدارس ابتدایی هم وجود دارد. هر چقدر که به پسرها بی اعتنایی بشود از این لحاظ، باز در مورد دخترها مضاعف است، هم از لحاظ ساعات ورزشی، هم از لحاظ اینکه اصلا لزومی دارد که بچه ها ورزش بکنند و هم از لحاظ نوع پوشش لباسی که برای دختربچه ها وجود دارد. اینها باعث تشدید این قضیه می شود در مورد دختربچه ها.

دویچه وله: دکتر توکلی، خیلی ممنونم از اینکه وقت در اختیار ما گذاشتید.