Ο Σεφέρης στο λογοτεχνικό κανόνα

Η εβδομαδιαία εφημερίδα Die Zeit, που εκδίδεται στο Αμβούργο και είναι θα λέγαμε το παραδοσιακό όργανο της καλλιεργημένης γερμανικής αστικής τάξης, αποφάσισε φέτος να παρουσιάσει σε συνέχειες τον δικό της κανόνα της παγκόσμιας μεταπολεμικής λογοτεχνίας. Για κάθε δεκαετία μετά το 1945 επιλέγει δέκα συγγραφείς, τους καλύτερους και δραστικότερους και διαρκέστερους. Για τη δεκαετία του 50 δίπλα στον Σάμιουελ Μπέκετ και τον Γκύντερ Γκρας, δίπλα στη Σιμόν ντε Μποβουάρ και τον Μπόρις Πάστερνακ επιλέγει τον ημέτερο Γιώργο Σεφέρη. Το κείμενο μάλιστα για τον Σεφέρη υπογράφει ο Άρης Φιορέτος, Σουηδός συγγραφέας με ελληνικές ρίζες. Ο Φιορέτος αποφασίζει να παρουσιάσει τον Σεφέρη μέσα από λίγες σελίδες προσωπικής αρχαιολογίας, αυτές που βρίσκουμε στον πέμπτο τόμο των ημερολογίων του ποιητή «Μέρες».

Ο καημός σαν έλλειψη

Καλοκαίρι του 1950, ο Σεφέρης ετοιμάζεται να εγκαταλείψει την ελληνική πρεσβεία στην Άγκυρα για την πρεσβεία του Λονδίνου και μαζί με ένα Σουηδό συνάδελφο επισκέπτονται το χώρο των σουηδικών αρχαιολογικών ανασκαφών στα Λάβρανδα της αρχαίας Καρίας. Ο Σεφέρης έχει όμως και ένα άλλο προορισμό, θέλει να ξαναδεί τον τόπο όπου είχε γεννηθεί το 1900, τα Βουρλά της Σμύρνης. Ας δούμε γιατί το ταξίδι αυτό είναι σημαντικό για τον Φιορέτο: «Είναι ένα ταξίδι στο παρόν αλλά και στο παρελθόν. Εδώ είναι τα σπαράγματα του παρελθόντος αλλά και τα τζιτζίκια, αυγά μάτια στο τηγάνι αλλά κι εκείνο το ιδιαίτερο ελληνικό βάσανο, ο καημός, που ο ίδιος ο Σεφέρης τον θεωρεί αμετάφραστο σε άλλες γλώσσες. Είναι ένα συναίσθημα διαποτισμένο με πόνο και ταυτόχρονα ένα σωματικό βίωμα της διαφοράς, τελικά και της διαφοράς ανάμεσα σ’ αυτό που ήταν κάποτε και που είναι τώρα. Ο καημός δεν ενσκήπτει απ’ έξω σαν νυγμός λόγχης, αλλά πλήττει εκ των έσω. Το εγώ συνειδητοποιεί ξαφνικά από πόση έλλειψη συνίσταται.» Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο το ταξίδι του Σεφέρη στην Ιωνία είναι τόσο σημαντικό για τον Φιορέτο, επειδή δίνει μορφή στην απόσταση ανάμεσα στο τότε και το τώρα, με τρόπο επιτακτικό αλλά όχι γλυκανάλατα νοσταλγικό.

Η συλλογική προϊστορία

Εμάς μας φαίνεται ότι η απόσταση ανάμεσα στο τότε και το τώρα διατρέχει το έργο του Σεφέρη όχι μόνο στο επίπεδο της προσωπικής αλλά και της συλλογικής προϊστορίας. Σε κανέναν ίσως άλλο συγγραφέα δεν διαισθανόμαστε αυτό το βουβό βούρκωμα που προκύπτει για τον σημερινό ελληνισμό από τη διαφορά μ’ αυτό που ήταν κάποτε, είναι η συνειδητοποίηση από πόση έλλειψη είναι διαποτισμένα τα κύτταρα της συλλογικής συνείδησης. Κάθε τόσο στην ποίηση του Σεφέρη επανέρχονται οι αρχαίοι νεκροί σαν άλαλα προσωπεία ή σαν σκυθρωποί αγωνιστές που περπατούν πάνω σε μια μακρινή κορυφογραμμή και χάνονται. Χωρίς ολολυγμούς, χωρίς ωραιοποιήσεις, χωρίς περιττούς συναισθηματισμούς, αλλά με τρόπο επιτακτικό, ο Σεφέρης έδωσε στο ποιητικό του έργο μορφή και στην απόσταση που μας χωρίζει από τους αρχαίους, αυτούς τους άπιαστους προγόνους, που κάποτε μας φαίνονται σαν λαμπρές μορφές ενός πανθέου και κάποτε σαν μορμολύκεια.

Σπύρος Μοσκόβου

Υπεύθ. σύνταξης: Άρης Καλτιριμτζής