Renesansa nacionalizma u Mađarskoj

Jožef Njiro rođen je 1889. u „Zemlji Sekelja“ (mađ: Székelyföld; rum: Ținutul Secuiesc; nem: Szekerland) na području Transilvanije. Ta oblast je danas u Rumuniji, a u doba njegovog rođenja bila je deo Mađarske. On nije bio samo pesnik koji se zalagao za ideologiju „krvi i tla“, već je bio jedan od vodećih kulturnih ideologa za vreme strahovlade mađarske fašističke stranke „Strelasti krstovi“ od oktobra 1944. do marta 1945. kada je desetine hiljada mađarskih Jevreja upućeno na marševe smrti ili je pobijeno. Kao svoj simbol oni su koristili modifikovan oblik nacističkog kukastog krsta.

U mađarskom parlamentu kojim su dominirali „Strelasti krstovi“, Njiro je bio poslanik Transilvanije, a fašističkom režimu vođe „Strelastih krstova“ Ferencu Salašiju ostao je veran do kraja. Nakon 1945, i Mađarska i Rumunija tražile su ga kao ratnog zločinca, ali on je uspeo da pobegne, najpre u Nemačku, a potom 1950. u Frankovu Španiju, gde je i umro. Tamo je kremiran i pokopan.

Urna sa pepelom prokrijumčarena u Rumuniju

Ali vremena su se promenila. Danas u Mađarskoj duvaju neki novi vetrovi i nekadašnji ratni zločinci ponovo su ugledne ličnosti. Tako Njirove pesme sada spadaju u obaveznu lektiru u mađarskim školama, a mađarski nacionalisti nameravaju da urnu sa njegovim pepelom ponovo svečano pokopaju u njegovom rodnom gradu. Tome se, međutim, suprotstavlja vlada Rumunije. Rumunski premijer Viktor Ponta izjavio je da želi da spreči pretvaranje Njirovog groba u mesto hodočašća desnih ekstremista iz Mađarske i Evrope.

Tako je u rodnom gradiću fašističkog pesnika, umesto ceremonije ponovnog pokopavanja, održana misa na kojoj su učestvovali mađarski državni sekretar za kulturu Geza Seč i predsednik parlamenta iz Budimpešte Laslo Kever. On je u svom obraćanju prisutnima rekao da će „do tog pokopa jednom svakako doći“, ukoliko je potrebno i protiv volje „necivilizovane, histerične, paranoidne i varvarske“ vlade Rumunije. „Pobedu će odneti narod koji ima sina čijeg se čak i pepela boje“, istakao je predsednik mađarskog parlamenta. U međuvremenu je Seč izjavio da je, uprkos zabrani rumunskih vlasti, urna sa pepelom prokrijumčarena u tu zemlju, ali da ta akcija u sebi nema „ništa ilegalno“. On, međutim, navodno ne zna gde se urna sada nalazi.

Renesansa nacionalizma

Planirano novo polaganje urne sa pepelom Jožefa Njiroa deo je nacionalističke renesanse koje je poslednjih godina na delu u Mađarskoj. U početku su pokretačka snaga bili desni ekstremisti, ali u međuvremenu je i desno-konzervativna vladajuća stranka Viktora Orbana „Fides“ prihvatila tu politiku. Pritom se pažnja u prvom redu usmerava na susedne zemlje u kojima živi značajnija mađarska manjina, a to znači na Slovačku, Rumuniju i Srbiju.

Nakon što je Mađarska poslednjih decenija uz velike napore uspela da sa jedne strane uspostavi dobar odnos sa susedima, a da istovremeno pomogne mađarskoj manjini u zaštiti njenih prava, sada su Orban i njegova stranka počeli da sprovode revizionističku politiku. Omiljena tema: jedinstvo svih Mađara – kako u kulturnom i jezičkom smislu, tako i u teritorijalnom.

Fašistička ideologija kao deo establišmenta

Uporedno sa tim revizionizmom, u Mađarskoj se u poslednje vreme pozitivno govori o režimu Mikloša Hortija, koji je vladao zemljom od 1920. do 1944. On je uspostavio autoritarni, ultrakonzervativni i klerikalni režim i tokom Drugog svetskog rata bio saveznik Hitlerovog Trećeg Rajha. Horti je bio uvereni antisemita i odgovoran je za deportaciju više od 400.000 mađarskih Jevreja u logor smrti Aušvic u proleće i leto 1944.

Uspeh Orbanove nacionalističke i revizionističke politike je, međutim, vrlo upitan: Mađarska je danas u Evropi izolovana i važi kao faktor nestabilnosti u regionu, a istovremeno dolazi i do slabljenja političkog uticaja mađarske manjine u drugim zemljama. I u Slovačkoj i u Rumuniji i u Srbiji tamošnji Mađari su sada međusobno podeljeni na pristalice Orbana i na one koji zagovaraju autohtonu politiku. To smanjuje njihov uspeh na tamošnjim parlamentarnim i lokalnim izborima, a time i njihov uticaj na aktuelnu politiku zemlje u kojoj žive.

Ali možda je upravo to cinična kalkulacija Orbana i njegove stranke. Moguće je da oni upravo žele loš položaj pripadnika mađarske manjine u susednim zemljama kako bi razočarane sunarodnike privukli u Mađarsku. Time bi, s jedne strane, Orban na duge staze osigurao verne birače, a s druge, zemlja bi rešila svoj sadašnji demografski problem i to bez dovođenja pripadnika drugih nacionalnosti.

Autori: Keno Ferzek / Zoran Arbutina
Odg. urednik: Nemanja Rujević