نامه سرگشاده نواندیشان دینی در نقد فتوای ارتداد شاهین نجفی
۱۳۹۱ خرداد ۶, شنبه
صدور فتوای قتل شاهین نجفی از سوی شش مفتی شیعه ساکن قم از سوی چهار نواندیش دینی به نقدی مفصل کشیده شده است. این نقد و بررسی که در قالب یک نامه سرگشاده منتشر شده، اجرای حد مرتد در کشورهای غربی را به معنای ترور و موجب وهن اسلام دانسته است.
نویسندگان این نامه عبدالعلی بازرگان، محسن کدیور، صدیقه وسمقی و حسن یوسفی اشکوری هستند که در مقدمه، رواداری دینی و آزادی بیان و نقد را ارکان مدنیت معاصر خوانده و گفته‌اند: «باید به باورهای دینی و اعتقادات مذهبی که برای پیروان آنها مقدس است، احترام گذاشت. آزادی بیان نیز اقتصا می‌کند که انتقاد از هر امری ولو مقدسات دینی مجاز باشد و به‌هیچ‌وجه از نقد علمی امور دینی ممانعت نشود. اما متاسفانه از هر دو سو شاهد افراط هستیم.»
در ادامه این نوشته تاکید شده که نتیجه‌ی یک دیدگاه افراطی که «اهانت به باورهای دیگران را از مقتضیات دنیای مدرن می‌داند و رفتار خود را تابوشکنی می‌خواند»، رشد دیدگاه افراطی دیگری است که «کمترین انتقاد یا اظهار نظر متفاوت را در حکم ارتداد» می‌شمارد.
این چهار نواندیش دینی تصریح کرده‌اند که رویکرد معتدل و منصفی در برابر این دیدگاه‌ها وجود دارد که به اصل رواداری مذهبی و آزادی بیان معتقد است. آنها در تشریح رئوس این دیدگاه از منظر اسلامی گفته‌اند: «اسلام تنوع ادیان و آیین‌ها را پذیرفته و خواستار همزیستی مسالمت‌آمیز همه جوامع است. هیچکس را نمی‌توان به قبول یا انکار دین و عقیده مجبور کرد. هیچکس را نمی‌توان به واسطه داشتن دین و اعتقادی خاص در دنیا مجازات کرد زیرا جرم صرفا به عمل تعلق می‌گیرد. هیچکس را نمی‌توان به‌خاطر تعییر دین و خروج از اسلام مجازت کرد. انتقاد از باورهای دینی از جمله اسلام، آزاد است.»
در آخرین بند از تعریف این نواندیشان دینی از "اسلام رحمانی" آمده است: «اهانت و استهزا و تحقیر باورهای دینی، از جمله اسلام کاری ناشایست و نقض کرامت انسان‌های مومن به آن دین است. اهانت به باورهای الحادی نیز ممنوع است.»
این چهار نفر با اشاره به آن که صدور فتوای قتل، نیاز به سازماندهی مقلدان برای اجرا دارد، پرسیده‌اند: «آیا با این‌گونه فتاوا و احکام نسنجیده قرار است تروریستی بودن تعالیم اسلامی توسط آقایان محترم تثبیت شود؟»
مرز بندی انتقاد و اهانت
در بخش دیگری از این نامه سرگشاده تاکید شده که نقد را نمی‌توان عقلا، عرفا یا شرعا با اهانت و استهزاء همسو دانست. به عقیده نویسندگان این نامه، مرزبندی بین انتقاد و اهانت به شرایط زمانی مکانی و درجه رشد یافتگی فرهنگی بستگی دارد. در ادامه آمده که اهانت به باورهای مذهبی می‌تواند از مصادیق "گفتار نفرت‌زا" تلقی شود که طبق بند دوم ماده بیستم میثاق بین‌المللی مدنی سیاسی، منع قانونی دارد: «اما همه سخن این است که مجازات اهانت و تمسخر و تحقیر مطلقا اعدام نیست. مجازات را قانو‌نگذار پیش‌بینی می‌کند و قانون نیز باید حداقل موازین بین‌المللی حقوقی را دارا باشد.»
نواندیشان دینی یاد شده در نقد خود از صدور حکم ارتداد شاهین نجفی به نمونه‌های مختلفی از "منظر کتاب و سنت و اجماع" اشاره کرده و به ویژه بر مستند نبودن حکم قتل مرتد در قرآن پرداخته‌اند.
آنها همچنین به روحانیان صادر کننده فتوای قتل نجفی یادآوری کرده‌اند که برخی محافل نظامی و خبرگزاری نزدیک به آنها موضوع ارتداد نجفی و استفتاء در این باره را دامن‌زده‌اند: «آیا ورود در این عرصه در تقسیم کار به شما محول شده‌است؟ یا این احکام قضایی بدون اذن ولی فقیه صادر شده که همه مفتیان محترم از قائلان آن هستند؟»
این چهار نفر در عین حال تاکید کرده‌اند که صدور حکم ارتداد می‌تواند شهرت و ثروت فرد محکوم را گسترده‌تر کند: «آیا پیامدهای حکم سلمان رشدی به شهرت و ثروت این فرد هتاک کمک کرد یا به کاهش توهین و هتک اسلام انجامید؟ آیا قتل فجیع رافق تقی در کشور آذربایجان به حکم یک مرجع ایرانی، آبرویی برای اسلام و تشیع به ارمغان آورد؟»
عبدالعلی بازرگان، محسن کدیور، صدیقه وسمقی و حسن یوسفی اشکوری در پایان نوشته‌اند که « وقتی دین ابزار قدرت و توجیه‌گر خشونت و مداخلات و محدود آفرینی‌های غلط در زندگی مردم شد، چنین واکنش‌های افراطی و ناموجهی به عنوان مبارزه با استبداد دینی چندان دور از انتظار نیست. فقیهان محترم به‌جای پرداختن به معلول به علت بپردازند.»
جعفر سبحانی تبریزی، لطف‌الله صافی تبریزی، محمدعلی علوی گرگانی، ناصر مکارم شیرازی، مسلم ملکوتی و حسین نوری همدانی، روحانیانی هستند که در واکنش به اجرا و انتشار ترانه "آی نقی" از سوی شاهین نجفی، حکم ارتداد این خواننده رپ ساکن آلمان را صادر کرده‌اند. شاهین نجفی در حال حاضر در مکانی مخفی زندگی می‌کند و از سوی پلیس آلمان محافظت می‌شود.