نشست نخجوان و اختلافات ایران، ترکیه و آذربایجان
۱۳۹۰ اسفند ۱۷, چهارشنبه
علی اکبر صالحی، احمد داوود اوغلو و المار محمدیاروف وزاری امور خارجه‌ی ایران، ترکیه و جمهوری آذربایجان در اجلاس ۱۷ اسفند ۱۳۹۰ در نخجوان شرکت کردند. در این دیدار که وزرای خارجه هم به‌صورت دو جانبه و هم به‌صورت سه جانبه هم مذاکراتی انجام دادند، قرارشد سه کشور همکاری‌های تجاری و اقتصاد را توسعه دهند و در سطح وزاری خارجه هر سال دیدارکنند.
در ظرف ماه‌های اخیر برخی مسائل سیاسی و رویدادهای منطقه‌ای بر روابط ایران با جمهوری آذربایجان و ترکیه سایه انداخت. اختلاف ایران با ترکیه بر سر حوادث سوریه از سویی و درگیری‌های لفظی مقام‌های ایران و جمهوری آذربایجان از سوی دیگر بزرگترین موانع را بر سر مناسبات سه کشور همسایه بوجود آورد. برگزاری نشست نخجوان به عقیده کارشناسان برای کاهش این تنش‌ها ضروری بود. اما این نشست تا چه حد توانست این مشکلات را کاهش دهد؟
اختلافات ایران و جمهوری آذربایجان
سیدعباس عراقچی معاون آسیا و اقیانوسیه وزارت خارجه ایران در آستانه‌ی نشست نخجوان، در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس با اشاره به مسائل پیش‌آمده در مناسبات ایران و جمهوری آذربایجان گفت: «تدابیری اندیشیده شده که مشکلات موجود در روابط با آذربایجان حل شود تا بتوانیم مجدداً تعادل را در روابط دوجانبه برقرار کنیم.»
صالحی نیز ابراز امیدواری کرد که برگزاری نشست سه جانبه در نخجوان مبدأ خوبی برای همکاری منطقه‌ای سه کشور ایران، ترکیه و آذربایجان باشد.
میانجی‌گری ترکیه
ایران به‌تازگی نسبت به خرید یک و نیم میلیارد دلار تجهیزات نظامی باکو از اسرائیل واکنش نشان داد و سفیر آذربایجان در تهران را به وزارت خارجه‌ی فراخواند. جمهوری اسلامی پیش‌تر نیز به جمهوری آذربایجان "برای کمک به ترور دانشمندان هسته‌ای و بازداشت کارمند شبکه سحر" اعتراض کرده بود.
دالغا خاتین اوغلو، رئیس بخش فارسی خبرگزاری ترند نیوز از باکو برخورد دو کشور در رابطه با موضوع خرید سلاح آذربایجان از اسرائیل را در قیاس با تنش‌های پیشین ملایم توصیف می‌کند. به نظر او موج تنش کمی آرام‌تر شده و زمینه برای مذاکرات آتی فراهم شده است.
وی می‌گوید: «ترکیه می‌تواند میان ایران و آذربایجان در حل برخی اختلافات میانجی‌گری و کمک کند. اما این‌که این میانجی‌گری تا چه حد بتواند تنش‌های تهران- باکو را کاهش دهد، جای سوال هست.»
آذربایجان برکنار از حمله به ایران
در آستانه‌ی نشست نخجوان، ضیافت عسکراف، نائب رئیس پارلمان آذربایجان در دیدار با خبرنگاران اعلام کرد که در صورت بروز هرگونه جنگ با ایران، آذربایجان نقش سکوی حمله را بازی نخواهد کرد. وی تاکید کرد که آذربایجان همسایه ایران و طرفدار حل مناقشه اتمی ایران از راه گفتگو است.
سال گذشته تنش‌های سیاسی میان ایران و آذربایجان سبب شد که حجم مبادلات تجاری دو کشور کاهش یابد. خاتین اوغلو در این رابطه می‌گوید: «حجم روابط تجاری ایران و آذربایجان طی سال گذشته از ۵۰۰ میلیون به ۳۰۰ میلیون دلار کاهش یافت، در مقابل مبادلات بازرگانی آذربایجان و ترکیه رشد سریعی داشته است. ایران روزانه یک میلیون متر مکعب گاز در قالب سواپ به نخجوان می‌دهد.»
اما با بهره‌برداری از خط لوله گاز "باکو- تفلیس- ارزورم" و راه آهن "باکو- تفلیس- قارص" که بزودی تحقق می‌یابد، ترکیه جای ایران را در امنیت انرژی و بازار نخجوان خواهد گرفت و از نقش ایران در جمهوری آذربایجان کاسته خواهد شد.
رایزنی وزاری خارجه ترکیه و ایران
در نشست نخجوان وزرای خارجه ایران و ترکیه درباره‌ی مذاکرات هسته‌ای گروه ۵ + ۱ با ایران نیز رایزنی انجام گرفت. یک روزنامه‌نگار ایرانی مقیم آنکارا در این رابطه به دویچه وله می‌گوید: «ایران ترجیح می‌دهد این مسائل را بطور مستقیم مذاکره کند و نمی‌خواهد یک کشور دیگری آن را به نام خودش ثبت کند. اما با توجه به این‌که ترکیه برای آمریکا و غرب قابل اعتمادتر از روسیه است و به دلیل روابط گسترده‌ی ایران و ترکیه، این اجلاس به احتمال زیاد در ترکیه برگزار خواهد شد.»
اما عارف کسگین کارشناس "مرکز تحقیقات استراتژیک ترکیه"، این نظر را قبول ندارد و می‌گوید: «انتخاب پوتین به ریاست جمهوری روسیه می‌تواند سرنوشت مذاکرات را تغییر دهد. ایران ممکن است چرخشی به طرف روسیه داشته باشد.»
کسگین همچنین دلیل می‌آورد: «مدودف نگرش مثبتی نسبت به ایران نداشت و ایران را یک همسایه مشکل‌ساز تعریف می‌کرد. اگر ایران بخواهد موضع پوتین را در سطح بین‌الملل تقویت کند، این نشست در روسیه برگزارخواهد شد. بویژه پس از"بهارعربی" ایران و روسیه تلاش می‌کنند اختلافات خود را کنار بگذارند.»
نشست نخجوان و کاهش اختلافات سه کشور
کارشناسانی که با دویچه وله صحبت کردند با توجه به ابعاد اختلافات پیش آمده میان ایران با جمهوری آذربایجان و ترکیه نتیجه می‌گیرند، نشست دو یا سه جانبه وزاری امور خارجه سه کشور در نخجوان قادر نیست دامنه این اختلافات را کاهش دهد و مواضع سه کشور همسایه را به هم نزدیک‌تر کند.
کسگین در این رابطه خاطرنشان می‌کند: «اگر جمهوری آذربایجان به یک کشوری مرفه، موفق و با ثبات تبدیل شود، می‌تواند برای ترک‌های ایران جاذبه داشته باشد و ایران از آن بیم دارد. از سوی دیگر نفود ایران در جمهوری آذربایجان کاهش پیدا کرده و مناسبات تا حد دشمنی پیش رفته است. در مجموع عوامل تنش عمیق‌تر از آن است که در نشست نخجوان بتواند حل شده باشد.»
به نظر آقای کسگین مشکلات ایران و ترکیه درباره‌ی سوریه نیز قابل حل نیست. سیاستمداران ترکیه اکنون اعتراف می‌کنند که با ایران اختلاف نظر دارند. وی در این رابطه می‌گوید:«ترکیه از ایران درخواست می‌کند که از نفوذ خود در سوریه استفاده کند و به بشارالاسد فشار بیاورد اما این عملی نیست.»
این کارشناس اما تائید می‌کند که نشست نخجوان به نفع ایران است. این دیدار از انزوای ایران در میان همسایگان می‌کاهد و این پیام را به اسرائیل و آمریکا می‌دهد که این کشور با همسایگان خود مناسبات خوبی برقرارکرده است.
دالغا خاتین اوغلو، رئیس بخش فارسی خبرگزاری ترند نیوز از باکو در رابطه با تشن‌های ایران و آذربایجان نظر دیگری را مطرح می‌کند. به نظر او مقام‌های دو کشور تلاش می‌کنند سیاست آشتی‌جویانه‌ای اتخاذ کنند و بجای نقاط اختلاف نقاط مشترک و حسن‌همجواری را بیشتر مطرح کنند. وی نتیجه می‌گیرد که اجلاسیه وزرای خارجه در نخجوان نیز می‌تواند به کاهش این اختلافات کمک کند.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: جواد طالعی