موضع کشورهای آسیای‌ میانه درباره حمله نظامی احتمالی به ایران

پنج کشور آسیای میانه، ترکمنستان، قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان و ازبکستان به لحاظ تاریخی و فرهنگی با ایران ارتباط دیرینه و تنگاتنگی دارند.

در میان این ۵ کشور، ترکمنستان بیش از ۱۲۰۰ کیلومتربا ایران مرز آبی و زمینی دارد و ایران بزرگترین شریک تجاری این کشور است. قزاقستان نیز از طریق دریای خزر با ایران همسایه است. تاجیکستان گرچه با ایران مرز مشترکی ندارد، اما ایران طرح‌های اقتصادی مهمی در این کشور اجرا می‌کند.

ازبکستان به دلیل عدم دسترسی به آبهای آزاد، ازطریق خاک ایران تولیدات و کالاهای خود را صادر می‌کند و قرقیزستان ضعیف‌ترین حلقه‌ی ارتباطی ایران در آسیای میانه است اما پایگاه ماناس این کشور در اختیار ارتش آمریکاست. بنابراین حمله‌ی نظامی علیه ایران این کشورها را نیز به شدت تحت تاثیر قرارخواهد داد.

انتخاب کشورهای آسیای ‌میانه میان ایران و آمریکا

به عقیده‌ی لوا کورول‌کوا، کارشناس روس، جنگ علیه ایران کشورهای آسیای‌میانه را هم به میدان نبرد بازیگران بزرگ و ابرقدرت‌های جهان تبدیل خواهد کرد. وی معتقد است، جنگ علیه ایران به خاطر پیشگیری از ساخت بمب اتمی در عین حال برای تغییر نظام کشوری انجام می‌گیرد که در منطقه‌ای سرشار از منابع نفت و گاز واقع شده است.

این کارشناس روس می‌گوید، کشورهای آسیای‌ میانه مستقیم یا غیرمستقیم درگیر این جنگ خواهند بود. وی نتیجه می‌گیرد که جنگ علیه ایران به معنای پایان یافتن سیاست‌های مستقل و چندجانبه‌ی کشورهای آسیای ‌میانه است.

ترکمنستان دوستی با ایران، آمریکا و اسرائیل

ترکمنستان دو خط لوله‌ی گازی به ایران کشیده و این کشورمناسبات استراتژیک با ایران دارد. حجم مبادلات تجاری ترکمنستان با ایران اکنون به بالاترین سطح خود رسیده و از مرز۵ میلیارد دلار می‌گذرد. حدود ۱۰ درصد از گاز ایران توسط ترکمنستان تامین می‌شود. خبرگزاری‌های غربی پیش از این از فشار آمریکا به ترکمنستان برای قطع فروش گاز این کشور به ایران گزارش داده بودند. هم اکنون صادرات گاز این کشور به ایران تا نصف آن تقلیل یافته است.

ترکمنستان گرچه با ایران مناسبات "برادارانه" دارد اما درعین حال این کشور به ناتو نیز اجازه داده است برای حمایت از نیروهای خود در افغانستان از امکانات لجستیکی و زیرساختاری این کشور استفاده کند.

اسرائیل نیز تلاش می‌کند در ترکمنستان سفارتخانه باز کند. در این رابطه پينهاس آويوی، مدير كل روابط عمومی سازمان‏های بين‏المللی وزارت امور خارجه اسرائیل اخیرا در راس یک هیات عالی‌رتبه با مقام‌های ترکمنستان مذاکره کرد.

آیا "سیاست بیطرفی" ترکمنستان ادامه پیدا خواهد کرد؟

ترکمنستان تا به‌حال علنا در خصوص احتمال حمله به همسایه جنوبی خود موضع‌گیری نکرده است. روزنامه‌ی"ماسکوفسکی نووستی"، اخبار مسکو خبر می‌دهد که اخیرا چین از ترکمنستان خواسته است به چند سئوال مربوط به نقش این کشور در جنگ احتمالی علیه ایران پاسخ دهد.

علیرغم سکوت مقام‌های ترکمنستان، این کشور خود را برای پیامد‌های احتمالی حمله‌ی نظامی علیه ایران نیز آماده می‌کند. این کشور نگران به مخاطره افتادن امنیت خط لوله‌های گازو به خطر افتادن ثبات منطقه است.

آلن دلترو Alen Deletro معاون رئیس شعبه اروپائی "گروه بین‌المللی بحران" ضمن تائید نگرانی ترکمنستان، پیش‌بینی می‌کند حمله علیه ایران برای منطقه فاجعه بار خواهد بود. وی در رابطه با موضع ترکمنستان خاطرنشان می‌کند، این کشور سیاست بیطرفی خود را دنبال خواهد کرد.

ازبکستان پایگاه نظامی در اختیار آمریکا می‌گذارد

ازبکستان پرجمعت‌ترین کشور آسیای‌میانه است و به دریای آزاد راهی ندارد و از خاک ایران به منظور ترانزیت پنبه و دیگر تولیدات خود استفاده می‌کند. در ماه‌های اخیر این کشورتلاش کرد زیر ساخت‌های نظامی خود را در اختیار آمریکا و ناتو قراردهد.

کارشناسان می‌گویند، این کشور در ظرف چند روز قادر است فرودگاه "خان آباد" رادر اختیار نیروهای نظامی آمریکا بگذارد. این پایگاه استراتژیک چند سال پیش نیز در اختیار ارتش آمریکا بود. آمریکا پس از انتقاد از سیاست‌های سرکوب‌گرایانه اسلام کریم‌اف، رئیس جمهور ازبکستان، مجبور شد نیروهای نظامی خود را از این کشور خارج کند. مقام‌های ازبکستان تاکنون درباره احتمال استفاده آمریکا از پایگاه نظامی خان آباد علیه ایران هیچ گونه اظهارنظری نکرده‌اند.

احتمال استفاده پایگاه ماناس علیه ایران

قرقیزستان با ایران مناسبات گسترده‌ای ندارد. اما این کشور به این دلیل که پایگاه نظامی ماناس را در اختیار آمریکایی‌ها گذاشته‌ همیشه مورد توجه مقام‌های ایران قرار گرفته است. در حال حاظر آمریکایی‌ها از پایگاه ماناس برای پشتیبانی و تدارکات نیروهای خود در افغانستان استفاده می‌کنند.

در بیشکک، پایتخت قرقیزستان تاکنون بارها تظاهرات مخالفین استفاده آمریکا از پایگاه ماناس برگزار شده است. تظاهرکنندگان شعار می‌دادند که "آمریکائی‌ها نباید از این پایگاه علیه ایران استفاده کنند". اما مقام‌های بلندپایه‌ی قرقیزستان صریحا درباره‌ی استفاده آمریکا از این پایگاه علیه ایران سخنی نگفته‌اند. آنها حتی در زمان دیدار اخیر علی لاریجانی، رئیس مجلس ایران از بیشکک نیز در این‌باره اظهارنظرنکردند.

"قزاقستان مخالف جنگ است"

موضع‌گیری قزاقستان در رابطه با احتمال حمله نظامی علیه ایران از این نقطه نظر حائز اهمیت است که این کشور با ایران از طریق دریای خزر هم مرز و همسایه است.

محمدرضا شیرازی، مدیر"پایگاه اطلاع رسانی قزاقستان"، به دویچه وله می‌گوید: «قزاقستان موقعیت ویژه ای دارد و منافع این کشور با غرب گسترده است و همکاری‌های استراتژیکی دارد و این کشور قصد دارد همپای کشورهای اروپایی باشد. بنابراین شرایط ایجاب می‌کند که روابطش را با کشورهای اروپایی به هیچ وجه تیره نکند و قطعا تا حد زیادی این مساله روی روابط قزاقستان و ایران اثر‌گذار خواهد بود».

این کارشناس همچنین خاطرنشان می‌کند: «مردم قزاقستان نگران‌اند که اگر حمله‌ای علیه ایران انجام بگیرد ممکن است این تشنج به مرز قزاقستان هم کشیده شود و آنها را هم به نوعی درگیر کند. من فکر نمی‌کنم مقام‌های دولتی و مردم این کشور از جنگ علیه ایران استقبال کنند. موضع قزاقستان این است که طرفین به سمت گفت‌وگو بروند و نه جنگ.»

حمله نظامی و محروم شدن تاجیکستان از کمک‌های ایران

میرزا‌نبی خالق‌زاد، روزنامه نگار مقیم شهر دوشنبه، پیرامون موضع‌گیری تاجیکستان درباره‌ی احتمال اقدام نظامی آمریکا و اسرائیل علیه ایران به دویچه وله چنین توضیح می‌دهد: «اگر به ایران حمله شود کمک‌های اقتصادی ایران به تاجیکستان کاهش پیدا خواهد کرد و شاید کشورما از این کمک‌ها محروم شود.»

میرزا‌نبی می‌گوید که حتی تشدید تحریم‌ها علیه ایران در مناسبات اقتصادی این کشور با تاجیکستان تاثیرمنفی گذاشته است. وی می‌افزاید: «وزارت امور خارجه تاجیکستان هفته پیش در یک نشست مطبوعاتی اعلام کرد که کمک‌های اقتصادی ایران کاهش پیدا کرده و طرح‌هایی که باید اجرا می‌شد، تاکنون عملی نشده است. معامله‌ها از سوی بانک‌های ایران کم شده و بحران ایران با غرب بر اقتصاد تاجیکستان تاثیرات منفی می‌گذارد».

تاجیکستان نگران حمله نظامی علیه ایران است

این روزنامه نگار تاجیک در ادامه‌ی صحبت‌هایش اشاره می‌کند که مردم تاجیکستان از طریق رادیوها، سامانه‌های اینترنتی و شبکه‌های ماهواره‌ای اخبار مربوط به اوضاع ایران را دنبال می‌کنند، چونکه در سال‌های اخیر ایران در تاجیکستان طرح‌های مهمی انجام داده و نقش مهمی در اقتصاد تاجیکستان دارد.
میرزا نبی خاطرنشان می‌کند که مسائل فرهنگی وتاریخی هم تاجیک‌ها را به مردم ایران نزدیک می‌کند. از این رو هر حادثه‌ای که در ایران رخ می‌دهد تاجیک‌ها آن را پیگیری می‌کنند.

وی همچنین می‌افزاید: «تاجیک‌ها فکرمی‌کنند که اگر حمله‌ای علیه ایران انجام بگیرد ایران هم به سرنوشت عراق و لیبی دچار خواهد شد و این کشور به میدانی برای درگیری‌های داخلی تبدیل می‌شود. از این جهت تاجیک‌ها مخالف هرگونه هجوم نظامی علیه ایران هستند.»

گرچه بروز جنگ احتمالی علیه ایران، کشورهای آسیای‌ میانه را هم به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد، ولی سران این کشورها تاکنون پیرامون این موضوع واکنش صریحی نشان نداده‌اند. آنها مخالفتی هم با استفاده‌ی ارتش آمریکا از پایگاه‌های نظامی کشورهای خود ابراز نکرده‌اند.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: بهمن مهرداد