1. Przejdź do treści
  2. Przejdź do głównego menu
  3. Przejdź do dalszych stron DW

Zniszczyć Polskę. 80. rocznica dojścia Hitlera do władzy

Róża Romaniec30 stycznia 2013

Przejęcie władzy przez Hitlera (30.1.1933) było pierwszym krokiem do agresji na Polskę. Powód był jasny: Niemieckie elity uważały odrodzenie się Polski za wybryk historii, twierdzi niemiecki historyk.

https://p.dw.com/p/17TOl
Machtergreifung NSDAP / Ernennung Hitler zum Reichskanzler: : Am Abend nach der Ernennung veranstalten SA und Stahlhelm einen Fackelzug zur Reichskanzlei: Der Zug vor dem Brandenburger Tor. Die Aufnahme wurde im Laufe des Sommers 1933 während der Dreharbeiten zum Propagandafilm 'SA-Mann Brand' nachgestellt 1933; nachträglich kolorierte Aufnahme, identisch mit EDV-Nr. 00016234
Brama brandenburska w Berlinie podczas parady po przejęciu władzy przez Adolfa HitleraZdjęcie: Ullstein
Machtergreifung NSDAP / III.Reich: Hitler Ernennung zum Reichskanzler : Nach seiner Ernennung zum Reichskanzler verlässt Adolf Hitler das Hotel Kaiserhof, um sich zur ersten Kabinettssitzunmg zu begeben. Links hinter ihm: Rudolf Hess.30.01.1933
Wybór Hitlera na kanclerza III RzeszyZdjęcie: Ullstein

Magnus Brechtken, wicedyrektor renomowanego Instytutu Historycznego w Monachium, podkreśla, że z przejęciem władzy 30 stycznia 1933 Hitler rozpoczął realizację swojego ideologicznego planu, który zakładał przede wszystkim dwa cele. Było to zdobycie tzw. „przestrzeni życiowej na wschodzie” oraz "uregulowanie" tzw. kwestii żydowskiej.

Historyk wyjaśnia, że hitlerowska ideologia zakładała od początku zniszczenie państwa polskiego. Podstawą takiej polityki była powszechna opinia niemieckich elit, że państwo polskie nie powinno było się odrodzić, do czego doszło w wyniku traktatu wersalskiego. – Niemcy chcieli odzyskać wcześniejsze tereny na wschodzie oraz powiększyć swoje terytorium – tłumaczy Magnus Brechtken.

Nie było szans na uniknięcie katastrofy"

Polish dictator and military leader Marshall Josef Pilsudski, during a review in Warsaw, Nov. 5, 1927. (AP Photo)
Marszałek Józef Piłsudski planował wojnę prewencyjną przeciwko hitlerowskim NiemcomZdjęcie: AP

Historycy w Polsce i Niemczech są zgodni co do tego, że Hitler od początku miał swój plan wobec Polski, ale celowo zmylił sąsiadów podpisując m.in. pakt o nieagresji. – III Rzesza była gotowa podpisać wszystko, aby tylko zyskać na czasie i zrealizować swój program – mówi Brechtken. Ekspert podkreśla, że Polska nie miała praktycznie żadnych szans, by uniknąć katastrofy. – Przystanie na niemieckie żądania nie było żadną alternatywą, bo to by oznaczało praktycznie rezygnację z własnej egzystencji – mówi ekspert.

Podobnie ocenia to Marek Kornat, profesor w Instytucie Historii PAN w Warszawie. – Niemcy chcieli chwilowej ugody, a w przyszłości„kwestia polska" miała zostać rozwiązana na zasadzie statusu wasala lub na drodze podboju. Mieli jasny cel, który mierzył w państwo polskie – ocenia historyk. Zdaniem Kornata wygląda na to, że "marszałek Piłsudski rozważał w latach Republiki Weimarskiej możliwość dojścia do władzy narodowych socjalistów, ale mimo to przejęcie władzy przez Hitlera zostało przyjęte w Warszawie z pewnym zaskoczeniem”.

WARSAW, POLAND: A Nazi SS-man inspects a group of Jewish workers in April 1943 in the Ghetto of Warsaw. In November 1940, the Germans established the Warsaw ghetto. The Jewish population still living outside was brought inside the special area, and the Polish living within the designated ghetto boundaries were ordered to move out. On November 15th no Jew was allowed to leave the Jewish precincts. In the Summer of 1942, about 300,000 Jews were deported to Treblinka. When reports of mass murder in the killing center leaked back to the ghetto, a surviving group of mostly young people formed an organisation called Z.O.B. (Zydowska Organizacja Bojowa, Jewish Fighting Organisation) calling for the Jewish people to resist. On April 19, 1943 the Warsaw ghetto uprising began after German troops and police entered the ghetto to deport its surviving inhabitants. Seven hundred and fifty fighters fought for nearly a month. But on May 16, 1943, the revolt ended The Germans had slowly crushed the resistance. Of the more than 56,000 Jews captured, about 7,000 were shot, and the remainder were deported to killing centers or concentration camps. (FILM) AFP PHOTO (Photo credit should read AFP/Getty Images)
Hitlerowska agresja na Polskę kosztowała życie ok. 6 milionów obywateli II RP, w tym ponad 3 mln polskich Żydów i prawie jednej trzeciej polskiej inteligencjiZdjęcie: Getty Images

Minister Beck – niepoprawny optymista?

W ocenie niemieckiego eksperta Piłsudski od początku dostrzegał „polityczne matactwo Hitlera i sygnalizował, że w razie konieczności Polska posunie się do kroków militarnych”. Inaczej natomiast niemiecki historyk ocenia postawę ministra spraw zagranicznych Józefa Becka. Zdaniem Brechtkena Beck „próbował w cieniu Niemiec uzyskać mocniejszą pozycję Polski na arenie międzynarodowej”. Historyk uzasadnił to planami Becka w sprawie kolonizacji Madagaskaru i, jak się wyraził, antysemicką polityką II Rzeczypospolitej, „o czym często się zapomina”.

Niemiecki historyk uważa też, że „minister Beck nie docenił, jak duże było od początku zagrożenie dla Polski ze strony Niemiec”. – Nawet wtedy, gdy wojna była już tylko kwestią czasu, główny dyplomata wydawał się o tym nie myśleć – twierdzi Brechtken.

Marek Kornat nie zgadza się z tą argumentacją. Jego zdaniem silna pozycja Polski w Europie "miała się opierać na zasadzie równowagi z Niemcami, a nie współpracy", podkreśla.– Nie ma sensu zaprzeczać występowaniu antysemityzmu w Polsce w latach trzydziestych oraz planom związanym z Madagaskarem – dodaje. Jednak, jak mówi, była to koncepcja motywowana ekonomicznie. Zaznacza, że "Polska zgłaszała chęć ułatwień dla emigracji żydowskiej, zarówno na Madagaskar jak i do Palestyny".

ARCHIV - Am 24. August 1939 unterzeichneten der Außenminister des Deutschen Reiches, Joachim von Ribbentrop (l) und der sowjetische Außenminister Wjatscheslaw Molotow (vorn) in Moskau den deutsch-russischen Nichtangriffspakt. Hinten neben Ribbentrop Josef Stalin, ganz rechts Friedrich Gaus, daneben U. Pavlov. Der Hitler-Stalin-Pakt bleibt auch 70 Jahre nach seinem Abschluss am Vorabend des Zweiten Weltkrieges am 1. September 1939 für Polen ein nationales Trauma. Das Bündnis zwischen den beiden mächtigeren Nachbarn Polens, Deutschland und Russland steht im kollektiven Bewußtsein für die «vierte Teilung» des Landes. Der Einmarsch der Roten Armee am 17. September in Ostpolen - eine direkte Folge des Vertrages - sei ein «Dolchstoß Foto: dpa (zu dpa-Korr "Hitler-Stalin-Pakt bleibt für Polen ein Trauma" vom 19.08.2009) +++(c) dpa - Bildfunk+++
Podpisanie paktu o nieagresji między Związkiem Sowieckim i Niemcami oznaczało wspólny atak na PolskęZdjęcie: picture alliance / dpa

Sytuacja bez wyjścia

Marek Kornat zauważa, że pogłoski o polskim pomyśle wojny prewencyjnej z Niemcami dość wcześnie dotarły do Berlina. Ale faktem jest, że Polska od początku sygnalizowała gotowość do dialogu, o czym świadczą słowa Józefa Becka z 15 lutego 1933 roku: "Nasz stosunek do Niemiec i ich spraw będzie dokładnie taki sam, jak stosunek Niemiec do Polski". Zdaniem Kornata świadczy to o tym, że relacje polsko-niemieckie zależały od stanowiska Berlina. Dodaje, że w pierwszych dniach po przejęciu władzy przez Hitlera w Warszawie dominały obawy i niepewność co do dalszego kursu polityki Berlina.

Historyk przyznaje, że polskie elity mogły się pomylić w ocenie zagrożenia przez Niemcy. – Po pierwsze panowało przekonanie, że Hitler nie jest Prusakiem, a więc nie posiada głęboko zakorzenionej agresji wobec Polski – mówi Kornat. – Hitler był w opinii Piłsudkiego niemieckim romantykiem i rewolucjonistą, dlatego uważano, że będzie z nim możliwe jakieś porozumienie – dodaje. Jeżeli chodzi o Becka to historyk podkreśla, że dyplomata przyjął pozycję wyczekującą i przede wszystkim starał się nie pogarszać relacji z Berlinem.

Magnus Brechtken podkreśla z kolei, że z przejęciem władzy przez  Hitlera stało się jasne, iż pomimo pewnej gotowości do dialogu ze strony Warszawy niemieckich planów ekspansji nie da się zrealizować na drodze pokojowej, a rozwiązanie militarne było od początku jedynie kwestią czasu. Jego zdaniem "pakt o nieagresji był tylko grą na czas" i nie można dziś mówić o realnych alternatywach, które pozwoliłyby uniknąć hitlerowskiego ataku na Polskę.

Róża Romaniec

red. odp. Bartosz Dudek