70 χρόνια από τη μάχη του Στάλινγκραντ

Με αφορμή τα 70 χρόνια από την κρίσιμη μάχη του Στάλινγκραντ, όπου η πανωλεθρία των ένοπλων δυνάμεων της ναζιστικής Γερμανίας από τον Κόκκινο Στρατό έκρινε εν πολλοίς την έκβαση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ένα νέο βιβλίο φέρνει στο φως άγνωστες μέχρι σήμερα πτυχές για τον μαρτυρικό χειμώνα του 1942-1943. Στο βιβλίο του «Πρωτόκολλα του Στάλινγκραντ» ο γερμανός καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Rutgers των ΗΠΑ Γιόχεν Χέλμπεκ καταγράφει ανέκδοτες μαρτυρίες Ρώσων άμαχων και στρατιωτών των σοβιετικών δυνάμεων για τη μάχη του Στάλινγκραντ.

Αφορμή για την ιστορική αυτή μελέτη αποτέλεσε η πρόσφατη ανακάλυψη αυθεντικών πηγών της εποχής εκείνης, εικόνες, γραπτά ντοκουμέντα και ηχογραφημένες μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν τις αιματοβαμμένες ημέρες περί τα τέλη Ιανουαρίου και αρχές Φεβρουαρίου του 1943 στη ρωσική μητρόπολη στις όχθες του Βόλγα. «Μία ομάδα Ρώσων ιστορικών είχε πάρει συνεντεύξεις από 215 αυτόπτες μάρτυρες, καταγράφοντας με κάθε λεπτομέρεια τις αφηγήσεις τους. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται αξιωματικοί και στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού άλλα και πολλοί από τον άμαχο πληθυσμό», ανέφερε στην DW o γερμανός καθηγητής. Επί σειρά δεκαετιών το καταγεγραμμένο αυτό σπάνιο πρωτογενές υλικό βρισκόταν κυριολεκτικά θαμμένο σε απρόσιτα ρωσικά αρχεία. Το βιβλίο του Χέλμπεκ βασίζεται στη μελέτη και ιστορική ανάλυση όλων αυτών των ντοκουμέντων, με τη συνδρομή και Ρώσων ερευνητών.

Μία δεύτερη ανάγνωση της ιστορίας

Σύμφωνα με τη ναζιστική προπαγάνδα η πανωλεθρία που υπέστη η Βέρμαχτ στο Στάλινγκραντ στις αρχές του 1943 δεν ήταν τίποτα λιγότερο από μία πράξη αυτοθυσίας. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μία σφοδρή ήττα με τεράστιες απώλειες και σημαντικά πλήγματα για τα γερμανικά στρατεύματα. Συνάμα επρόκειτο για άλλη μία μακρά περίοδο ναζιστικών θηριωδιών εν μέσω ενός σκληρού ρωσικού χειμώνα. Το καλοκαίρι του 1942 ναζιστικά στρατεύματα κατέλαβαν την πόλη του Στάλινγκραντ για περίπου έξι μήνες, ώσπου οι ρωσικές δυνάμεις την ανακατέλαβαν εκδιώκοντας τη Βέρμαχτ. Η περίοδος αυτή της εξάμηνης κατάληψης της πόλης και της άγριας κατοχής που επέβαλαν οι ναζί αποσιωπήθηκε από το χιτλερικό καθεστώς. Για σειρά ετών αποτελούσε μία σκοτεινή περίοδο για τα όσα συνέβησαν στο ανατολικό μέτωπο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Τα στοιχεία που έρχονται τώρα στο φως αποδεικνύουν λίγο-πολύ τα αναμενόμενα. Εκτοπίσεις, εν ψυχρώ δολοφονίες πολιτών, καταλήψεις σπιτιών, καταστροφές και λεηλασίες περιουσιών. Ο αποκλεισμός της περιοχής περιμετρικά του Στάλινγκραντ οδήγησε σε ακραία φαινόμενα πείνας. Η μαρτυρία της Αγκραφένα Ποσντνιάκοβα είναι ανατριχιαστική. «Δεν υπήρχε τίποτα να φάμε. Αναγκαζόμασταν όλοι να τρώμε κρέας αλόγου. Ακόμη και οι Γερμανοί. Βέβαια αυτοί έτρωγαν τα καλά κομμάτια και σε εμάς πετούσαν το κεφάλι και τα αποφάγια». Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού μεταφέρθηκε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Πολωνία και τη Γερμανία ενώ άλλοι εκτοπίστηκαν στις στέπες της Σιβηρίας ή οδηγήθηκαν σε καταναγκαστικά έργα. Με την απελευθέρωση της πόλης από τον Κόκκινο Στρατό οι 15.000 επιζώντες βρέθηκαν εξαθλιωμένοι μέσα σε συντρίμμια και πτώματα.

Eντούτοις η είσοδος των ρωσικών στρατευμάτων στην πόλη δεν σήμανε το τέλος των δεινών. Οι οδηγίες του Στάλιν ήταν σαφείς: «Καμία οπισθοχώρηση». Διέταξε μάλιστα να απαγορευθεί η έξοδος του άμαχου πληθυσμού από την πόλη μέχρις ότου λήξει οριστικά και επιτυχώς η μάχη. Η σκληρή αυτή τακτική από πλευράς του Στάλιν δεν οφειλόταν μόνο στη στρατηγική θέση και σημασία του Στάλινγκραντ για την έκβαση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η επανάκτηση του ελέγχου της πόλης είχε για τον Στάλιν μεγάλη συμβολική αξία, μιας και ήταν η πόλη εκείνη που πήρε το όνομά της από τον ίδιο, υπογραμμίζει ο ιστορικός Τόρστεν Ντίτριχ από το Κέντρο Στρατιωτικής Ιστορίας και Κοινωνικών Επιστημών του Πότσνταμ. «Το Στάλινγκραντ έμεινε στη γερμανική ιστορία από τη δεκαετία του 1950 και μετά ως η μάχη μεταξύ δύο δικτατόρων, η οποία άφησε πίσω της εκατοντάδες χιλιάδες θύματα».

Κομμουνισμός εναντίον ναζισμού

Σύμφωνα με τα ρωσικά αρχεία που έρχονται πλέον στο φως της δημοσιότητας, η πλειοψηφία των ρώσων στρατιωτών έβλεπε την αντεπίθεση στη ναζιστική επέλαση ως έναν απελευθερωτικό αγώνα απέναντι στο ναζισμό. Στη συνείδησή τους τα κομμουνιστικά ιδεώδη είχαν πλέον προσλάβει μία ιδιάζουσα διάσταση πατριωτισμού, ικανού να τους κινητοποιήσει για να πολεμήσουν μέχρι τέλους. Αυτή είναι μία άλλη ενδιαφέρουσα πτυχή της μάχης του Στάλιγκραντ που έρχεται σιγά-σιγά να φωτίσει την πολιτική διάσταση των πολεμικών συγκρούσεων.

Μπορεί λοιπόν η ιστορία να ξαναγραφεί; Στο ερώτημα αυτό ο Χέλμπεκ απαντά ξεκάθαρα «όχι». Παρόλα αυτά, σύμφωνα με τον συγγραφέα, η μελέτη των αρχείων αυτών διευρύνει τη ματιά πάνω στα γεγονότα, απομακρύνοντας από την κλασσική γερμανική ανάγνωση των συμβάντων: επίθεση-πολιορκία-παράδοση.

Christina Ruta / Δήμητρα Κυρανούδη

Υπεύθ. σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου