پایان نمایشگاه شش ماهه آثار نورعلی الهی در نیویورک
۱۳۹۳ دی ۲۲, دوشنبهنمایشگاه زندگی و آثار نورعلی الهی زیر عنوان "تنبور، ساز مقدس" برگزار شد. به گفتهی گردانندگان نمايشگاه ديداركنندگان اين نمايشگاه ده برابر بيش از انتظار ايشان بوده است.
در چهارچوب اين نمايشگاه سخنرانی ها و نشستهای پژوهشی متعددی نيز برگزار شد و موسيقیشناسان برجسته ای در این نشستها شرکت کردند. "ژان دورينگ" یکی از این چهرهها بود. او بر اين باور است كه "جهان غرب با وجود دستيابی به قلههای پيشرفتهای فنی و علمی، از انديشه های شرقی بینیاز نبوده و نيست، زيرا دريافته كه آفتاب معنويت در درازای تاريخ از خاورزمين نیز تابيده است".
استاد نورعلی الهی (۱۲۷۴ـ۱۳۵۳) انديشمند، قاضی دادگستری و موسیقیدان برجسته ايرانی است كه از كودكی نواختن تنبور را در كنار پدرش حاج نعمت الله مكری جیحونآبادی و تنبورنوازان محلی آغاز كرد. شدت علاقه ی او به موسیقی و تمرین پيوسته سبب شد كه در ۹ سالگی او را كارشناس آن ساز به شمار میآوردند.
در این نمایشگاه كه از ۱۴ مرداد با حضور خبرنگاران گشایش یافت و تا ۲۱ دیماه ۱۳۹۳ خورشيدی ادامه داشت، افزون بر موسیقی استاد الهی به بخشهایی از آثار، اندیشه، آموزه ها و حرفهی قضائی او اشاره شد. اما تأكید نمایشگاه، بیشتر بر ويژگی عرفانی و حالت قداست موسیقی او بود.
موسیقی از دیدگاه استاد الهی
موسیقی در نظر اين هنرمند، همانند نقاشی و شعر از علوم مستظرفه به شمار میرود و كاربرد اصلی آن، تسهیل توجه و تمركز به سرچشمه ی والای انسانهاست و به این خاطر "همواره در جمع صاحبدلان و عارفان مرسوم بوده است". استاد الهی همواره تأكید میكرد كه موسیقی باید در چارچوب كاربرد روحانی و معنوی مورد استفاده قرار گیرد و نه برای آنچه او "كیفیت مجازی آن" میدانست.
الهی گفته است: "موسیقی نه تنها بر انسان بلكه بر جمادات، نباتات و حیوانات نیز تأثیر دارد و حتا میتواند برای درمان بیماریهای جسمی و روانی نیز استفاده شود".
آثار و اشیایی كه در نمایشگاه آثار الهی عرضه شدند تركیبی از مجموعه های خصوصی و همچنین گنجینهی موسیقی متروپولیتن و موزه ی موسیقی پاریس بود و به گفتهی ديداركنندگان نظم و سليقه ای كه در چيدهمان اين آثار و ادوات به كار رفته بود، چشم را خيره میكرد. در زیر هر یك از آنها، توضیحاتی نوشته شده بود كه به ديداركننده آگاهی لازم را ميداد. تعدادی ساز سیمی مانند تنبور، تار، دوتار، سهتار و همچنین دو ساز بادی در چندین ویترین قرار داده شده بودند.
به روایت استاد الهی، كمانچه، نی و دف قدیمیترین سازهای عارفان بوده اند. اما خود او بیشتر به تنبور گرایش داشت. به باور او «تنبور، ساز عاشقان و عشاق حقیقت است. صدای بسیار گیرایی دارد و از سایر سازها جداست . آهنگهای تنبور غیر از آهنگهایی است كه در تار و سهتار و غیره میزنند ...»
"ناله ی تنبور و بعضی سازها
اندكی ماند به آن آوازها"
در سایر بخشهای این نمایشگاه تعدادی از اشیای شخصی استاد الهی به علاوه ی دستنوشتهها، تمرین خوشنویسی و صفحاتی راجع به موسیقی، راهنمایی ساخت ساز و نتنویسی دیده میشد. یكی از گیراترین اشیای شخصی استاد الهی كه در این گالری به نمایش گذاشته شده بود، ردا و كلاه قضایی استاد بود. آنچه بر این گیرایی می افزود، عكس بزرگی از اين هنرمند بود كه او را در لباس قضایی نشان میداد.
در بخش دیگری از نمایشگاه، عكسهایی از دورانهای گوناگون زندگی نورعلی الهی به طور پیوسته و یكی پس از دیگری، بر روی پرده ظاهر میشدند. در كنار هر عكس، یكی از گفتارهای او به زبان انگلیسی منتشر شده بود:
- "مدار دنيا و زندگی یك اصل است: حق ديگران را محترم شمردن".
ـ "انسان واقعی كسی است كه از خوشی ديگران خوشحال شود و لذت ببرد و در ناراحتی دیگران غمخوارشان باشد".
ـ "در دو چيز برايم فوت وقت نشد: تنبور و سلوك معنوی".
ـ "در دوره ی قضاوتم روی روانشناسی میرفتم، یعنی همیشه در صدد اصلاح مجرمين بر ميآمدم نه در صدد اذيتشان".
ـ "كمال روح این است كه نفس، تحت تسلطش باشد".
ـ "در قضاوت حاضر بودم منفصل ابدی بشوم ولی يك حكم بر خلاف حق ندهم".
در بخش دیگری از نمایشگاه، دو مانیتور نمايش داده ميشد كه ديداركنندگان میتوانستند با استفاده از گوشی به نظرهای چهارده تن از استادهای دانشگاه و موسیقیشناسان درباره ی ویژگیهای موسیقی استاد الهی گوش دهند در اين ميان از كارشناس بنام فرانسوی در رشته ی موسيقی ايرانی ژان دورينگ نميتوان گذشت.
دورينگ مدير بخش "تحقيقات علمی فرانسه" شيوه نشستن، دست گرفتن ساز، حركت دستها، به صدا درآوردن ساز، همه و همه را "نشانه ی آرامش، نرمش و شوكت" اين هنرمند میداند و میگويد: "شوكت او شبيه به ناخدای يك كشتی بود كه سكان كشتی را در طوفان به دست گرفته باشد. هنگام نواختن، جلال بزرگوارانه ای در او ديده ميشد كه شايد بيش از هر چيز ناشی از ارتباط او با سازش بود".
نورعلی الهی چهل سال پيش، اندكی پيش از درگذشت خود گفته است:«لذت من اين است كه ببينم كسانی كه به خانه ام میآيند، راضی و خوشحال از اينجا میروند". این رضایت و خوشحالی را دیدارکنندگان از نمایشگاه زندگی و آثار خود نشان میدادند.
محل برگزاری نمايشگاه
بنای مجلل موزه متروپوليتن در ضلع شرقی سانترال پارك معروف نيويورك و مشرف به خيابان پنجم واقع شده است. معماری گوتيك و ستونهای زيبای جلوی ساختمان به آن جلوه خاصی دادهاند. پيشينهی اين موزه به ميانههای سدهی نوزدهم میلادی باز میگردد. در ۱۴۵ سال گذشته، همزمان با افزایش ديداركنندگان و ازدیاد اشیای منحصر به فرد داخل آن، به تدریح بر مساحت تالارها و غرفههای موزه نیز افزوده شده است. هم اكنون مساحت قابل استفاده درون موزه ۱۹۰ هزار متر مربع است.
موزهی متروپوليتن بزرگترین و در نوع خود، شناختهترين و معتبرترين موزهی ايالات متحده امریكا است. آمار موجود نشان میدهد كه در سال گذشته متجاوز از ۶ ميليون نفر از اين موزه ديدن كرده اند. در طبقه ی دوم همین موزه، نمایشگاه "تنبورْ ساز مقدس، هنر استاد الهی" در یك گالری اختصاصی برپا شد.