حماس از ظهور تا به امروز
۱۳۸۴ بهمن ۷, جمعه
�ر خاور ميانه مى‌داند. در خصوص چگونگى پيدايى و تحولات جنبش حماس، پتر فيليپ، مفسر دويچه وله (صداى آلمان) تفسيرى دارد كه برگردان آن را مى‌خوانيم.
حماس كه مخفف ”حركت المقاومة الاسلاميه“ به معناى ”جنبش مقاومت اسلامى“ است، براى نخستين بار در انتخابات پارلمانى فلسطينيان شركت كرد و پيروز شد. اينك مقامات اسراييل نگرانند و مى‌گويند كه روند صلح خاورميانه به خطر افتاده است. اسراييل مى‌گويد با دولت متشكل از نمايندگان حماس وارد مذاكره نخواهد شد. اما در سال ۱۹۸۷ نظر قدرتمداران اسراييل چيز ديگرى بود. در سال ۱۹۸۷ در كرانه باخترى رود اردن و نوار غزه به ناگهان گروهى پا به عرصه وجود گذاشت بنام حماس. اسلام‌گرايان محافظه‌كار حماس در مقابل سازمان آزاديبخش فلسطين كه به غرب تمايل داشت، قد علم كردند و همين موجب خرسندى اسراييل شد. اشغالگران اسراييلى كه خواستار كاهش قدرت و محبوبيت سازمان آزاديبخش فلسطين بودند، از اينكه مى‌ديدند گروهى ديگر پاى به عرصه وجود گذاشته خرسند شدند، گروهى كه گرايش‌هاى مذهبى داشت و به پاس خدمات بشردوستانه و خيريه‌اى كه تاكنون انجام داده بود، مى‌توانست قلب مردم را بدست بياورد. سرانجام آرزوى اسراييل تحقق يافت و گروهى پيدا شد كه مى‌توانست قدرت ياسرعرفات، رهبر وقت سازمان آزاديبخش فلسطين را به چالش بطلبد. اما گذر زمان آبستن رويدادهاى ديگرى بود و خوشبينى اسراييلى‌ها ديرى نپاييد.
در پاييز سال ۱۹۸۷ انتفاضه اول شروع شد. حماس با برپايى اعتصاب و سلسله حملات خود سعى كرد تا در برابر سازمان آزاديبخش فلسطين كه رهبرى فلسطينيان را به عهده داشت، خودنمايى كرده و در صورت امكان قدرت را از آنان سلب كند. همينجا بود كه جهان‌بينى افراط‌گرايانه حماس امكان ظهور پيدا كرد. در بينش تندرويانه حماس، برگرفته از گروه ”اخوان المسلمين“، سازش ناپذيرى با اسراييل در محور قرار داشت. قلمرو جنبش مقاومت اسلامى تنها شامل سرزمين‌هايى كه در سال ۱۹۶۷ به اشغال اسراييل درآمدند نمى‌شد، بلكه اسراييل نيز جزو اين محدوده به حساب مى‌آمد. تا همين امروز نيز اين بينش پايه‌اى حماس تغيير نكرده است. با وجود اين اعضاى حماس تلاش كردند در جريان رقابت‌هاى انتخاباتى اخير چهره متعادل‌ترى از خود نشان دهند و به درستى نگويند كه منظورشان از مقاومت چيست؟
در انتخابات پارلمانى پيشين كه در سال ۱۹۹۶ برپاشد، حماس هنوز آنقدر محبوبيت نداشت كه آمادگى خود را براى شركت در آن اعلام كند. حماس كه پيش از اين پيمان اسلو را كه بين ياسر عرفات و اسحاق رابين، نخست وزير وقت اسراييل بسته شده بود، پايمال كردن حقوق ملى فلسطينيان ناميده بود، صبر كرد تا آرام آرام همراه با گروه تندروى ”جهاد اسلامى“ محبوبيت يابد. حملات تروريستى عليه اسراييل ترتيب داده شد و نام اين دو گروه اندك اندك بر سر زبان‌ها افتاد. ياسر عرفات كه با انعقاد پيمان اسلو نيز نتوانست تغييرات اساسى را در اوضاع بوجود بياورد، در پى اوجگيرى محبوبيت حماس سعى كرد تا لحن خود را نسبت به اسراييل خشن‌تر از پيش سازد. هر چه كه مى‌گذشت، مهار گروه‌هاى تندرو براى عرفات سخت‌تر مى‌شد و از جانب اسراييل نيز بيشتر مورد اتهام قرار مى‌گرفت.
هرچه عرفات ضعيف‌تر مى‌شد، حماس قدرت مى‌يافت. اين پروسه اسراييل را نيز بى‌نصيب نگذاشت و سياست آنجا را هم دستخوش تغييراتى كرد. حملات تروريستى سال ۱۹۹۶ باعث شد كه در اسراييل تحولاتى بوقوع بپيوندد. بنيامين نتانياهو كه خود از منتقدان سرسخت پيمان اسلو بود، جانشين اسحاق رابين شد و روند صلح باز هم به نقطه‌اى ايستا رسيد.
تحولات در اينجا به پايان نرسيد. عرفات درگذشت و محمود عباس سكان امور را در تشكيلات خودگردان در دست گرفت. اسراييل كه از چندى پيش شروع به حذف فيزيكى رهبران حماس كرده بود، از عباس خواست تا با گروه‌هاى تندرو برخوردى قاطعانه در پيش گيرد. عباس نيز سعى كرد تا از قدرت حماس بكاهد، ولى وجود فساد در تشكيلات خودگردان و تقسيم مناصب بين دوستان و خويشاوندان باعث شد كه محبوبيت حماس بيش از پيش شده و انتخابات با پيروزى آنان به پايان برسد.
اينك جهانيان با چشمانى نگران منتظر تحولات بعدى خاورميانه‌اند. حماس كه با يك چهره خود خدمات خيريه‌ى بسيارى را به اقشار فقير ارزانى كرده، با چهره ديگر خود يعنى با افراط و تندروى همواره سياستى سازش‌ناپذير و خشونت‌طلب از خود نشان داده است. حماس با دشمنان اسراييل از جمله ايران و سوريه كماكان روابط دوستانه‌اى دارد. سفر چندى پيش خالد مشعل، رهبر سياسى حماس به تهران شاهد همين مدعاست. اكنون بايد ديد كه آيا جای‌گيرى اين گروه در قدرت، مى‌تواند تندروى را از آن بگيرد؟