تردیدها نسبت به عملی شدن توافق نفتی ایران و روسیه
۱۳۹۳ فروردین ۲۲, جمعه
بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران، چهارشنبه (۲۰ فرودین/۹ آوریل) در پاسخ به پرسش خبرنگاران درباره امضای قرارداد تهاتر نفتی ایران و روسیه گفت: «این موضوع را تأیید یا تکذیب نمی‌کنم.»
پیش از این روزنامه روسی "کومرسانت" خبر داده بود که برای در امان ماندن از تحریم‌های آمریکا، تبادل نفت توسط شرکتی انجام خواهد شد که در روسیه ثبت شده و در بازارهای جهانی فعالیت نمی‌کند.
همچنین سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه، روز چهارشنبه با اشاره به تهدیدهای آمریکا در مورد بستن قرارداد نفت در برابر کالا با ایران گفت، روسیه مرعوب تهدیدها نمی‌شود و مصمم است که مبادلات تجاری با جمهوری اسلامی را افزایش دهد.
هشدار آمریکا به روسیه در مورد معامله پایاپا با ایران
آمریکا به شدت با انجام معامله نفتی ایران و روسیه مخالفت می‌کند. در تازه‌ترین واکنش‌ها جک لو، وزیر خزانه‌داری آمریکا، پنجشنبه (۲۱ فروردین/ ۱۰ آوریل) در دیدار با آنتون سیلیانف، همتای روسی خود، در مورد معامله نفت روسیه در برابر کالا با ایران هشدار داد و گفت که هر گونه معامله نفت در برابر کالای روسیه با ایران می‌تواند نقض تحریم‌های وضع‌شده توسط آمریکا محسوب شود و چنین معامله‌ای می‌تواند تحریم‌های آمریکا را در پی داشته باشد.
اما روسیه این معامله نفتی را خلاف تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران نمی‌داند. آنتون سیلیانوف، وزیر دارایی روسیه، در واکنش به سخنان همتای آمریکایی‌اش اعلام کرد که معاملات نفتی ایران و روسیه با رعایت قوانین و مقررات سازمان ملل صورت خواهد گرفت.
«توافق نفتی ایران و روسیه قطعی نیست»
رجب صفراف، رئیس "مرکز مطالعات ایران معاصر در روسیه"، به دویچه وله می‌گوید که توافق نفتی ایران و روسیه فعلا قطعی نشده است. این کارشناس از موانع "لجستیکی و بهای نفت" نام می‌برد که موجب شده دو طرف تابحال موفق به امضای این قرارداد نشوند.
صفراف اما تاکید می‌کند: «مقامات روسیه فکر می‌کنند مشکلاتی که بر سر راه این قرارداد وجود دارد قابل حل است. روسیه مطمئن است که امضای قرارداد نفتی با ایران تحریم‌ها را نقض نمی‌کند و این پروژه صرفا اقتصادی است. من فکر می‌کنم ایران و روسیه تمایل دارند که این قرارداد بسته شود.»
رئیس مرکز مطالعات ایران معاصر در روسیه ابراز خوشبینی می‌کند که بزودی زمینه امضای قرارداد نفتی ایران و روسیه فراهم شود.
اجرای قرارداد به چندین ماه وقت نیاز دارد
مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا، هم در مصاحبه با دویچه وله می‌گوید که در حدود هشت ماه است روی توافق نفتی ایران و روسیه کار می‌شود. به گفته وی، بعد از انتخابات ریاست جمهوری ایران این پروژه به صورت جدی مطرح شد تا هر چه سریع‌تر انجام بگیرد.
عمادی تاکید می‌کند: «تا جایی که من خلاصه‌ای از کلیات آن را دیدم دو مسئله مهم در این قرارداد وجود دارد. روس‌ها برای اولین بار موفق شدند در چارچوب قرارداد رسمی، فروش کالای روسی در برابر نفت را در این قرارداد بگنجانند. برای روس‌ها این مسئله بسیار مهم بود. مورد دوم این بود که سقف خرید نفت بسیار بالاتر از آن بود که کارشناسان امور انرژی تصور می‌کردند. روس‌ها از نفت ایران استفاده خواهند کرد تا بتوانند نفت خودشان را به بازار اروپا صادر کنند. این مسئله هم برای روسیه مهم است چون این کشور با توجه به مسائل اوکراین نگران پایین رفتن ذخیره‌ها‌ی ارزی است و امکان فروش نفت و دریافت یورو می‌تواند راه‌گشای مهمی برای مدیریت بودجه فدرال روسیه باشد.»
صدور نفت ایران به روسیه امکان‌پذیر است
مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا درباره امکان فنی انتقال ۵۰۰ هزار بشکه نفت روزانه به روسیه نیز چنین توضیح می‌دهد: «به نظر می‌رسد دست‌کم در این نقطه زمانی ایران به دنبال توسعه خط انتقال مستقیم در راستای انجام این پروژه است. در این زمان توان فنی و مهندسی وجود ندارد، اما می‌توان این طرح را به صورت پروژه مشترک بخش مهندسی روسیه و توان‌های داخلی شرکت ملی نفت ایران عملی کرد، گرچه اجرای آن چند ماهی طول خواهد کشید.»
مهرداد عمادی نسبت به عملی شدن این طرح خوشبین است و می‌گوید که با توجه به "سخت شدن یا منفی شدن فضا نسبت به روسیه در اروپا و آمریکا" زمینه برای عملی‌شدن توافق نفتی ایران و روسیه بیشتر فراهم شده است.
«ترفند سیاسی روس‌ها در استفاده از کارت ایران»
رضا تقی‌زاده، کارشناس مسائل بین‌الملل در دانشگاه گلاسکو، نظر دیگری را مطرح می‌کند. تقی‌زاده طرح مبادله روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت ایران با کالاهای روسی را "ترفند سیاسی-تبلیغاتی" توصیف می‌کند و تاکید دارد که روسیه از کارت ایران" برای کاهش فشار آمریکایی‌ها به کشورش در قبال بحران اوکراین استفاده می‌کند.
وی اضافه می‌کند: «این قرارداد گذرا واکنشی است و قراردادی نیست که بر سر نیاز ماندگار واقعی تنظیم شده باشد. اگر قضیه تحریم‌ها از میان برداشته شود و ایران مورد تحریم قرار نگیرد، دلیلی ندارد که ایران و روسیه که هر دو رقیب هستند برای صادرات نفت در بازار با هم برای یک بازار واحد همکاری کنند.»
موانع اجرای توافق نفتی ایران و روسیه
تقی‌زاده در ادامه توضیح می‌دهد که خط لوله‌ای بین ایران و روسیه برای انتقال نفت احداث نشده است. وی همچنین تاکید می‌کند: «امکانی وجود ندارد که ایران بتواند روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت را در اختیار روسیه قرار دهد. در حالیکه حجم تجارت خارجی سالانه دو کشور در سال گذشته از یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار بالاتر نرفته است، حالا صحبت افزایش ۴۰ میلیارد دلار مبادلات تجاری در سال می‌شود. روسیه چه کالایی دارد که باب مصرف بازار ایران باشد؟ اقتصاد ایران و روسیه مکمل همدیگر نیستند. روسیه با ترکیه می‌تواند چنین کاری را بکند، کالاهای مصرفی ترکیه را بگیرد و به آنها نفت و گاز بدهد، چون ترکیه نیازمند به نفت و گاز است. در حالیکه ایران خودش صادرکننده نفت است و کالاهایی که روس‌ها تولید می‌کنند به کارش نمی‌آید. بنابراین امکان عملی کردن این قرارداد وجود ندارد.»
تقی‌زاده نتیجه می‌گیرد که بین روسیه و ایران قراردادی امضاء نشده و فقط یک توافق در کلیات صورت گرفته و طرحی هم که صحبتش می‌شود ناشی از نیازهای واقعی دو کشور نیست و اجرا نشدنی است .
مرضیه افخم، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، در آخرین نشست مطبوعاتی خود (۱۹ فروردین ۱۳۹۳) خبر داد که در نخستین هفته اردیبهشت ۱۳۹۳ محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، به مسكو سفر خواهد کرد. به گفته برخی کارشناسان روس، انتظار می‌رود در این سفر درباره توافق نفتی ایران و روسیه نیز گفت‌وگوهایی انجام گیرد.
مقامات هر دو کشور تابحال درباره جزئیات توافق نفتی، بویژه قیمت نفت و امکانات فنی انتقال نفت ایران به روسیه، توضیحات بیشتری نداده‌اند و از جمله همین مسئله تردیدها نسبت به اجرایی شدن این طرح را بیشتر کرده است.