بورس ایران، حباب یا پرواز با بال سیاست؟

به گفته علی صالح آبادی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، ارزش بورس از ۱۷۰ هزار میلیارد تومان در آغاز سال جاری به ۴۱۲ هزار میلیارد تومان رسیده و رشد ۱۴۲ درصدی نشان می‌دهد. در بورس ایران چه می‌گذرد؟

در یک سال گذشته کدام یک از داده‌های اقتصادی (رشد، نرخ تورم، نرخ بیکاری و غیره) در ایران تغییر مثبت داشته‌اند؟ چه تغییری در (ساختار، سوددهی و غیره) شرکت‌های حاضر در بورس روی داده که باعث بالا رفتن قیمت سهام آنها شده است؟ علیرغم منفی بودن جواب این دو سئوال، رشد بورس ایران چگونه بوده است؟

مديرعامل بورس تهران اخیرا در یک نشست‌ خبری به بيان آمارهای موجود پرداخت. از ديدگاه او رشد ۱۴۲ درصدی ارزش بازار، رشد ۲۲۳ درصدی دفعات معاملات، رشد ۵۰۰ درصدی ارزش معاملات و رشد ۵۰۰ درصدی ارزش معاملات آنلاين، "بی‌نظير" است.

در دو سال گذشته تیتر رسانه‌ها در مورد بازار بورس ایران هر روز نشان از "فتح قله"‌ای جدید دارد. در همین مدت هم، آهنگ رشد نقدینگی با افزایش روبرو شده است و به بالاترین میزان آن در تاریخ اقتصادی ایران یعنی ۵۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است.

با افزایش التهاب در بازار ارز و طلا و اعمال کنترل قیمت‌ها در این بازارها سرمایه‌های سرگردان روانه بازارهای بورس و مسکن شدند. در همین مدت شاخص کل بورس نزدیک به دوبرابر رشد کرده است.

آمار و ارقام نشان می‌دهد که از زمان برگزاری دور دوم مذاکرات ژنو در ۱۹ آبان شاخص کل بورس که در محدوده ۷۷ هزار و ۱۱۸ واحد قرار داشت، عبور کرده و در حال حاضر از کانال ۸۴ هزار واحد نیز گذشته است. این در حالی است که در آغاز سال جاری شاخص کل بورس۳۸ هزار و ۴۱ واحد بوده است.

علی صحرایی، معاون بازار شرکت بورس ورود سرمايه‌های سرگردان به بازار سهام را بسيار عجيب و شگفت‌انگيز توصيف و توصيه کرد: «سرمايه‌گذاران از هرگونه سرمايه‌گذاری هيجانی خودداری کرده و تنها به دلايل بنيادی و آينده شرکت‌ها اقدام به خريد کنند.»

در این دوره حجم معاملات سهام از حدود ۵۰ تا ۷۰ میلیارد تومان در روز به حدود ۷۰۰ میلیارد تومان در روز رسیده که رکورد جدیدی محسوب می‌شود. این در حالی است که حجم سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس نسبت به سال قبل تغییر خاصی نداشته است که بتواند به این افزایش حجم تقاضا پاسخ متعادلی دهد.

همزمان با مذاکرات هسته‌ای، بيشترين تاثير مثبت بر شاخص را صنايع پتروشيمی، سرمايه‌گذاری نفت و گاز پتروشيمی، مخابرات، ايران خودرو، فولاد مبارکه اصفهان و بانک پارسيان ثبت کردند. همچنين بيشترين حجم معاملات را بانک صادرات، بانک پاسارگاد، سرمايه‌گذاری نفت و گاز پتروشيمی تامين، سرمايه‌گذاری صنعت نفت، ايران خودرو و کشتيرانی جمهوری اسلامی به خود اختصاص دادند.

منتقدین می‌گویند در شرایط اقتصادی کنونی و حجم بالای نقدینگی، این پول‌های سرگردان به بورس هجوم آورده‌اند. اکنون قیمت‌ها بر مبنای عرضه و تقاضا تغییر نمی‌کند، بلکه این "عرضه" است که هرکاری می‌خواهد با "تقاضا" می‌کند و قیمت‌ها در حال حاضر در یک بستر مبهم بالا می‌روند.

منتقدین همچنین می‌گویند در بورس‌های جهانی شاخص‌ها بر اساس حرکت پیوسته و هماهنگ تمام شرکت‌ها و در هماهنگی با سایر بازارها تغییر می‌کند. اما در بورس ایران تنها تعداد معدودی از شرکت‌ها در افزایش شاخص تاثیرگذارند. در همین شرکت‌ها هم اتفاقی رخ نداده است که براین اساس بتوان افزایش بهای سهام را توجیه کرد.

منتقدین باز می‌گویند که برخی اشخاص با اطلاع کافی از زیر و بم و خلا‌های قانونی، اقدام به تاسیس دفاتر کرده و به فعالیت در بورس و بازارهای دیگر می‌پردازند. آنها با ابراز نگرانی از وضعیت ایجاد شده در بورس هشدار می‌دهند که در این شرایط تنها "زرنگ‌"ها سود می‌برند و افرادی که در این جو وارد بازار شده‌اند، حتما ضرر خواهند کرد.

در حال حاضر ۱۰۷ شرکت کارگزاری بورس به‌همراه حدود ۷۱ هزار بنگاه معاملات ملکی مسکن و ۱۰ شرکت برتر بورس که اکثر آن‌ها توسط مدیران سابق دولتی اداره می‌شوند حدود ۴۷‌ درصد بورس را دراختیار دارند. تحولات اخیر نشان می‌دهد که حقوقی‌ها (و نه سهامداران حقیقی) می‌توانند بورس را به هر سمتی بکشانند!

مسئولان بارها گفته‌اند که رشد بورس یک رشد "حبابی" نیست و ناشی از "خوش‌بینی بازار به آینده است". منتقدان می‌گویند حداقل ۲۰ هزار واحد بورس "حبابی" است. بدبختی ترکیدن حباب در بازار بورس همواره روی دولت‌ها و سهامداران حقیقی و در کل مردم سنگینی خواهد کرد. برندگان اصلی این معامله شمار معدودی خواهند بود.