باغچه، بهشت دنج و کوچک آلمانی‌ها
همه‌چیز با یک زمین بازی برای کودکان آغاز شد. حالا در قدرتمند‌ترین کشور صنعتی جهان بیش از چهار میلیون نفر با باغچه‌هایشان بهشت دنج و کوچکی برای خود ساخته‌اند که فلسفه جالبی در پشت آن نهفته است.
تقریبا در تمامی شهرهای آلمان در امتداد خطوط آهن، جاده‌ها و حتی در مرکز شهر باغچه‌هایی دیده می‌شوند که به آن "شربرگارتن" (Schrebergarten) گفته می‌شود. باغچه‌هایی که با عشق، علاقه و کار به بهشتی دنج و کوچک برای صاحبانشان تبدیل شده‌اند. حالا میلیون‌ها آلمانی اوقات فراغت خود را درباغچه‌هایی سپری می‌کنند که تاریخ ایجاد نخستین آن‌ها به سال ۱۸۶۵ میلادی می‌رسد و فلسفه جالبی در پشت آن نهفته است.
همه‌چیز در سال ۱۸۶۵ با احداث یک زمین بازی برای کودکان خانواده‌های کارگری در شهر لایپزیگ شروع شد. برخلاف تصور همگانی "شربر" بنیانگذار این باغچه‌ها نیست، بلکه "ارنست اینوزنز هاوس‌شیلد" مدیر مدرسه نام دکتر شربر، پزشک محبوب شهر را براین زمین بازی گذارد. اندکی بعد یک معلم باغچه‌هایی برای آشنا کردن کودکان با طبیعت و محیط زیست درست کرد که با استقبال خانواده‌ها روبرو شد.
تنها چهار سال بعد از اینکه هاینریش کارل گزل، معلم مدرسه اولین باغچه را برای کودکان در کنار زمین بازی بوجود آورد، خانواده‌ها بیش از ۱۰۰ باغچه در همانجا احداث کردند. اولین "انجمن‌باغچه‌داران" هم در سال ۱۸۶۹ در همانجا تاسیس شد. این منطقه اکنون به موزه تبدیل شده است. تا سال ۱۸۹۱ لایپزیک شاهد تاسیس ۱۴ مجموعه "شربرگارتن" دیگر بود و این ایده بزودی در سراسر آلمان طرفدار پیدا کرد.
آلمان، آلمان نمی‌شد اگر سازماندهی، مدیریت و قانون‌گذاری و اساسنامه درآن وجود نداشت. در حال حاضر در ۱۹ اتحادیه فدرال ۱۵ هزار و ۲۰۰ انجمن باغچه‌داران وجود دارد. در مجموع یک میلیون و ۲۰ هزار باغچه در سراسر آلمان وجود دارند که مساحتی معادل ۴۶ هزار و ۶۴۰ هکتار را دربرمی‌گیرند. این باغچه‌ها از سوی بیش از چهار میلیون نفر استفاده می‌شوند.
در دیگر کشورهای اروپایی هم فرهنگ باغچه‌داری رواج یافته، اما آلمان همچنان با بیش از یک میلیون باغچه عضو انجمن‌های باغچه‌داران رتبه اول را در این زمینه به‌خود اختصاص داده است. لهستان با ۸۵۰ هزار، اسلواکی با ۱۳۰ هزار و بریتانیا با ۸۰ هزار باغچه کوچک در رتبه‌های دوم تا چهارم قرار دارند. تعداد باغچه‌ها در بسیاری از دیگر کشورهای اروپایی حتی به ۵۰ هزار هم نمی‌رسد.
در اهداف فرمول‌بندی شده اتحادیه باغچه‌داران مربوط به سال ۱۹۲۶ در توضیح فلسفه وجودی این باغچه‌ها از جمله آمده است: ایجاد فضای سبز شهری، مقابله با گردوغبار، تماس مستقیم با طبیعت، استفاده از محصولات خودکاشته، محلی برای تماس با دیگران، کاهش استرس ناشی از کار برای شاغلین، آشنایی کودکان و نوجوانان با طبیعت و محیطی خانوادگی برای اوقات فراغت.
یکی دیگر از اهداف تعریف شده اتحادیه باغچه‌داران مربوط به سال ۱۹۲۶ در مورد مهاجرین است. بر اساس این تعریف: باغچه‌ها امکان برقراری ارتباط و همگرایی بهتر با جامعه میزبان را برای مهاجران فراهم می‌کند. طبق آمار ۷ و نیم درصد یا ۷۵ هزار خانواده مهاجر یا مهاجر تبار در آلمان دارای باغچه هستند.
اما آلمان، آلمان نمی‌شد حتی اگر برای استفاده از باغچه‌هایش هم قانون وضع نمی‌کرد: پاراگراف اول قانون فدرال باغچه‌ها، استفاده اقتصادی از آن را منع می‌کند و حداکثر یک سوم از مساحت باغچه را برای کاشت محصولات باغچه‌ای مجاز می‌داند. در پاراگراف سوم حداکثر وسعت مجاز باغچه ۴۰۰ مربع اعلام شده است.
طبق قانون یک مجتمع "شربرگارتن "باید حداقل از ۵ باغچه تشکیل شده و دارای راه‌های ارتباطی باشد. طبق پاراگراف سوم قانون، اتاقک‌های درون باغچه محل سکونت دائمی نیستند و نباید بزرگتر از ۲۴ متر مربع باشند.
زمین باغچه‌ها معمولا جزو اموال عمومی محسوب می‌شوند که با قراردادهای طولانی‌مدت به اجاره انجمن‌های باغچه‌داران درمی‌آیند و در اختیار اعضا قرار می‌گیرند. اعضا می‌توانند امتیاز خود را واگذار کنند که در شهرهای کوچک چیزی حدود ۱۹۰۰ یورو و در شهرهای بزرگتر بطور متوسط تا ۳ هزار و ۳۰۰ یورو نیز برای امتیاز استفاده از یک باغچه طلب می‌شود.
شهریه عضویت در انجمن‌باغچه‌داران بطور متوسط ۲۹ یورو در سال است. هزینه‌های جانبی برای آب، برق، بیمه و خدمات شهری هم سالانه بطور متوسط بالغ بر ۲۷۶ یورو می‌شود. هزینه متوسط اجاره باغچه برای هر متر مربع هم ۱۷ سنت در سال است. بدین ترتیب باغچه در آلمان سالانه ۳۷۳ یورو (اندکی بیش از یک یورو در روز) هزینه ثابت دارد.
اگرچه در سال‌های گذشته سن متوسط باغچه‌داران ۶۰ سال بود و نسل جوان در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ میانه خوبی با باغچه‌داری نداشت و آن را بخشی از "فرهنگ خرده بورژوازی" می‌دانست، اما از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۸ بیش از ۴۵ درصد قراردادهای جدید اجاره باغچه با خانواده‌های دارای ساختار سنی جوان بسته شد. از سال ۲ هزار ۶۴ درصد همه آن‌هایی که یک باغچه را برعهده گرفته‌اند، کمتر از ۵۵ سال سن داشته‌اند.
با ۶۷ هزار و ۹۶۱ باغچه، شهر ۳ و نیم میلیون نفری برلین دارای بیشترین باغچه‌های آلمان است. هامبورگ با بیش از ۳۵ هزار، لایپزیگ با ۳۲ هزار، درسدن با ۲۳ هزار بعد از برلین قرار گرفته‌اند. در بسیاری از شهرها خانواده‌های جوان برای برعهده گرفتن یک باغچه در لیست انتظار قرارگرفته‌اند.
در میان باغچه‌داران یک نظرسنجی هم صورت گرفته است. آن‌ها در این نظرسنجی "عشق به طبیعت و حفاظت از محیط زیست" را مهمترین دلیل خود برای در اختیار گرفتن یک شربرگارتن اعلام کرده‌اند. حفظ تندرستی و سلامت و لذت‌بردن از کار در باغچه در رتبه‌های دیگر قرار گرفته‌اند.
۹۷ درصد باغچه‌داران از جمع‌آوری آب باران برای آبیاری استفاده می‌کنند. ۹۶ درصد آن‌ها زباله‌هایشان را کامپوست می‌کنند. محصولات کاشته شده۵۴ درصد از جوانانی که در کمتر از ده سال گذشته باغچه‌دار شده‌اند ارگانیک هستند. ۶۱ درصد از کود شیمایی استفاده نمی‌کنند و ۸۲ درصد از سموم دفع آفات استفاده نمی‌کنند.
این باغچه‌ها محل ایده‌آلی برای سبزی‌کاری، صیفی‌جات، گل‌کاری و درختان کوچک میوه هستند و در کنار لذت بردن از کار در طبیعت مکان مناسبی برای مناسبت‌های خانوادگی و اقامت‌های کوتاه‌مدت در اوقات فراغت هستند.
آلمانی‌ها البته بهشت دنج و کوچک خود را با استفاده از عناصر گوناگون و ذوق و سلیقه شخصی‌تزئین هم می‌کنند.