Ветувањата за вработувања ветуваат 50.000 гласови

Ако пред неколку месеци 30.000 невработени се јавија на конкурсот за 1.600 работни места во ЈП „Македонски шуми“, денес нова армија од околу 45.000 невработени лица до 29-годишна возраст со уште поголема надеж ја чека својата прва шанса за работа. На сцена се врати таканаречениот „Бранков закон“ за вработување од времето на премиерскиот мандат на Црвенковски, но овој пат со премиерски потпис на Никола Груевски. Иако тој закон и досега беше во употреба во мини - варијанти, овој пат е најблиску до „оригиналот“. Разликата е во тоа што „Бранковиот закон“ немаше лимит на возраста при вработувањата, а во новата владина мерка има. Таа предвидува фирмите од приватниот сектор, кои ќе вработат млади до 29 години, да не плаќаат придонеси за пензиско и здравствено осигурување и персонален данок за вработениот во рок од една година, а работодавачот има обврска да го задржи на работа ангажираното лице уште 12 месеци. За да ја користат новата мерка, услов е работодавачите од почетокот на годинава до денот на вработувањето нови лица, да го немаат намалено бројот на вработени. Се проценува дека со оваа мерка фирмите ќе заштедат 37 проценти од бруто-сумата при исплатата на платата на нововработените. Ако работодавачот реши да го отпушти вработениот ќе треба да ги плати придонесите и персоналниот данок. Според премиерот, од 2006. до 2014. година владините мерки помогнале за намалување на невработеноста од 38 на 28 проценти, односно во тој период се вработиле 108 илјади лица. Според статистиката, во земјата има над 45. 000 невработени до 29 години, од кои 25.000 во Агенцијата за вработување се регистрирани како активни баратели на работа, а другите како пасивни.

Добар потег

Во земја со 28 проценти невработеност, ова секако, е добра вест. Иако сомнеж во нејзината вистинска цел остава фактот дека е објавена во изборен период, никој јавно не се осмелува да го отвори тоа прашање. Сојузот на стопански комори, Стопанската Комора на Македонија, Бизнис-конфедерацијата на Македонија, речиси хорски ја поздравија новата мерка на Владата. Ако таа даде позитивни резултати сметаат дека треба да важи и за невработени граѓани постари од 29 години. Томе Неновски, професор на „Американ колеџ“, не сака да го коментира и изборниот контекст на мерката, туку исклучиво економскиот. Вели дека најдобро е продуктивното отворање работни места, но во меѓувреме се добредојдени и краткорочни мерки. „Анализата на структурата на сегашните официјално невработени лица покажува дека во Македонија поголем дел од невработените се млади лица до 29-30 години. Таквата состојба е предизвик надлежните институции да преземаат мерки за намалување на невработеноста кај младите, затоа што со тие мерки постепено се решаваат сегашни, но и идни економски, социјални и популациско-миграциски проблеми. Тоа, се разбира, може да се прави на разни начини. Најдобро е со продуктивно отворање нови работни места - преку инвестиции и проекти во слободните и трговско-индустриските развојни зони, со капитални инвестиции, поттикнување на мали и средни претпријатија. Бидејќи ефектуирањето на тие мерки е подолготрајно, а проблемот на невработеноста кај младите е активно присутен, во меѓувреме се добродојдени и други краткорочни, но ефектни мерки за остварување на таа цел. Оваа мерка ќе ја зголеми побарувачката на работна сила од страна на работодавачите, со продолжени ефекти врз нивната ликвидност и рентабилност, поради отсуство на административни трошоци кои вообичаено, влијаат врз големината на нивните влезни производствени трошоци“, вели Неновски.

Според аналитичарите, оваа мерка може да им помогне на оние кои досега работеле „на црно“, бидејќи сега на работодавачите ќе им биде симнат товарот за плаќање придонеси.

„Долго време се разговараше за потребата да се изедначат условите за странските инвеститори и македонските компании, така што ова е еден од чекорите кој ќе придонесе за зголемена конкурентност, за зголемување на вработувањата, за олеснување при вработување на нови работници“, оцени Миле Бошков, Извршен претседател на Бизнис Kонфедерацијата на Македонија.

Предизборна „загриженост“

Сепак, сите не се оптимисти. Партијата за економски промени 21 (ПЕП 21) која внимателно ги следи движењата на пазарот на трудот, смета дека оваа мерка е само „предизборна загриженост“ на власта за младите.

„Очигледно младите станаа свесни за својата судбина која е резултат на лошите владини политики во изминативе 20 и повеќе години, па во оваа мерка гледаат обид на власта само за неколкумесечен ангажман на млади лица, кои по изборите најверојатно повторно ќе се најдат на улица. Поради фијаското на претходниот пакет за вработување на лица до 29 години, понудени се нови олеснителни околности за работодавачите, со цел барем тие да пројават интерес за вработување на младите, бидејќи 'за танго се потребни двајца'. Очајните обиди, младите да се вработат на неколку месеци, со цел да се тргнат од списокот на невработени, не го решава реално и долгорочно нивниот проблем, кој е проблем и на Република Македонија“, оценуваат од ПЕП 21. Ако на бројката од 45.000 невработени од посочената категорија, се додадат и 4.000 субвенционирани вработувања кои беа најавени со пакет-мерки минатиот месец, се доаѓа до бројка од 50.000 лица на кои им е дадена огромна надеж за вработување. Поради тајмингот на оваа владина мерка, младите се во дилема дали навистина постои апсорпциска моќ за толку вработувања или во прашање е само желба на власта да придобие толкав број гласачи. Во Државната комисија за спречување корупција (ДКСК) одбија да одговорат на прашањето дали ваквите мерки се косат со Законот за спречување на корупцијата. Во нивно отсуство, одговорот го дадоа поранешни членови на ДКСК. Велат дека по тоа прашање нема дилема: од денот на распишување на изборите, не смее да има никакви нови мерки кои ќе обезбедат какви било погодности за одредена категорија или категории на граѓани, со кои може да се поттикне политичка, односно изборна корупција. Во меѓународни организации задолжени за следење на регуларноста на изборниот процес во земјава, велат дека оценката ќе ја соопштат по завршувањето на целиот циклус, но не кријат дека се изненадени од „масовната лицитација со работни места, која може драматично да го загрози принципот за фер избори“.

Груевски вчера и денес

Ако се остават настрана политичките импликации од можното изборно инструментализирање на невработените, она што зачудува е дека досега не е направена темелна анализа на ефектите од владините мерки за вработувања, особено на ефикасноста на „Бранковиот закон“. По падот на владата на СДСМ, владата на Груевски го укина законот, но повторно го активира преку слични мерки, вклучувајќи ја и последната. Но, ако се погледнат собраниските стенограми од времето кога бил носен „Бранковиот закон“, се доаѓа до сознание дека Груевски бил неговиот најголем противник.

„Ценам дека овој закон нуди многу непазарни мерки за поттикнување на вработувањето, за кои не очекувам дека ќе дадат некои посериозни резултати. Од друга страна, моето мислење е дека, сепак, ќе се потроши еден сериозен износ на средства кои би можеле на многу поинаков начин да се употребат, за на индиректен начин да се поттикнат вработувањата во државата. Што е уште полошо од првото, и на кое би требало да се обрне уште поголемо внимание, е можноста за создавање дисторзија на пазарот, со тоа што едни ќе имаат одредени бенефиции, додека други нема да ги имаат“, изјавил Груевски. Кога бил во право - тогаш или денес?