Η εικόνα των Γερμανών για τους μετανάστες

«Πώς και μιλάς τόσο καλά γερμανικά;» Αυτήν την ερώτηση ακούει κάθε τόσο η δημοσιογράφος και παρουσιάστρια της γερμανικής τηλεόρασης Ελίφ Σενέλ, παρότι έχει γεννηθεί στη Γερμανία. «Βλέπω πάντως διαφορές ανάμεσα στις γενιές, δηλαδή μόνο οι πιο ηλικιωμένοι μου κάνουν τέτοιες ερωτήσεις, ενώ για τους νεότερους θεωρείται φυσιολογικό να συγχρωτίζονται με κάποιον που δεν έχει γερμανικό όνομα» τονίζει η Ελίφ Σενέλ. Οι γονείς της είχαν έρθει στη Γερμανία από την Ανατολία στις αρχές της δεκαετίας του ’70. Ο πατέρας της, τορναδόρος στο επάγγελμα, ήταν ένας από τους «γκάσταρμπαϊτερ» που άρχισε να προσελκύει η Γερμανία στη δεκαετία του ’50.

Μετά την επανένωση της Γερμανίας ήρθαν στη χώρα πολλοί μετανάστες γερμανικής εθνικότητας από χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα εμφανίζει μεγάλη αύξηση η μετανάστευση υψηλής εξειδίκευσης. Σύμφωνα με έρευνα του «Ινστιτούτου της γερμανικής οικονομίας» (IW) το 21% των μεταναστών που εργάζονταν στη Γερμανία το 2009, διέθεταν επαγγελματική κατάρτιση ή κατείχαν επιτελική θέση υψηλής εξειδίκευσης. «Καθώς αυξάνεται το ειδικευμένο εργατικό δυναμικό, η εικόνα του μετανάστη υψηλών προσόντων μπαίνει στο προσκήνιο και αλλάζει την παρωχημένη εικόνα του ανειδίκευτου γκάσταρμπαϊτερ» λέει ο ερευνητής για θέματα μετανάστευσης Κλάους Μπάντε, ο οποίος μέχρι τον Ιούλιο του 2012 διηύθυνε το συμβούλιο εμπειρογνωμόνων των γερμανικών ιδρυμάτων για τη μετανάστευση και την κοινωνική ενσωμάτωση των αλλοδαπών.

Θετική εικόνα- εκτός εξαιρέσεων  

«Σε γενικές γραμμές η εικόνα του μετανάστη έχει αλλάξει προς το καλύτερο, με εξαίρεση κάποιες μεμονωμένες ομάδες» εξηγεί ο Κλάους Μπάντε. Διότι ανέκαθεν επικρατούσε μία «αλυσίδα εχθρικών στερεοτύπων» σε σχέση με τους μετανάστες, τονίζει ο Γερμανός ερευνητής: «Στη δεκαετία του ’50 ήταν οι Ιταλοί που πειράζουν τα κορίτσια, στη δεκαετία του ’80 και του ’90 ήταν οι Ανατολικοευρωπαίοι που ρέπουν προς την εγκληματικότητα, σήμερα είναι κυρίως οι Ρομά από τα νέα κράτη-μέλη της Ε.Ε., δηλαδή τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία». Οι προκαταλήψεις του πληθυσμού απέναντι σε αυτούς τους Ρομά προκαλούν και «μία συνολικά στρεβλή εικόνα για τους Βούλγαρους και τους Ρουμάνους», παρότι και από αυτές τις χώρες έρχονται στη Γερμανία πολλοί εργαζόμενοι υψηλών προσόντων, επισημαίνει ο Γερμανός ερευνητής.

Ο Μπάντε επισημαίνει με κριτική διάθεση ότι μία ακόμα εξαίρεση από την εν γένει καλή εικόνα των μεταναστών στη Γερμανία αποτελούν οι μουσουλμάνοι: «Δημοσιεύσεις όπως το βιβλίο του Τίλο Σάραζιν ‛Η Γερμανία αυτοκαταργείται’ καταγίνονται με αντι-ισλαμική προπαγάνδα, γιατί παίρνουν ως δεδομένη την άποψη ότι οι μουσουλμάνοι είναι επικίνδυνοι και ρέπουν προς τον φονταμενταλισμό».

Η δημόσια συζήτηση για το διαμφισβητούμενο βιβλίο του Σάρατσιν, ο οποίος θεωρεί αποτυχημένη την ενσωμάτωση των αλλοδαπών,  αντανακλάται και στα αποτελέσματα δημοσκοπήσεων για το «βαρόμετρο της μετανάστευσης», μία έρευνα που διενεργεί κάθε χρόνο το συμβούλιο εμπειρογνωμόνων των γερμανικών ιδρυμάτων για τη μετανάστευση και την κοινωνική ενσωμάτωση των αλλοδαπών. «Στα τέλη του 2009- δηλαδή πριν ξεκινήσει η δημόσια συζήτηση- οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες, είτε είχαν μεταναστευτικό-πολυπολιτισμικό υπόβαθρο, είτε όχι, θεωρούσαν ότι η συμβίωση Γερμανών και μεταναστών ήταν μάλλον θετική» εξηγεί ο Μπάντε. «Μετά από έναν μόλις χρόνο καταγράψαμε μία μεγάλη μείωση θετικών απαντήσεων και από τις δύο πλευρές». Όμως και αυτή η τάση αναστρέφεται το 2011. «Αυτό δείχνει ότι μία κοινωνία δεκτική προς την μετανάστευση αντέχει περισσότερα απ΄όσα θα περίμεναν οι πολιτικοί μας και δεν παρασύρεται εύκολα από παρόμοιες συζητήσεις». Οι δημοσκοπήσεις καταγράφουν μάλιστα συγγενείς απόψεις στους ερωτηθέντες με ή χωρίς μεταναστευτικό υπόβαθρο: και στις δύο ομάδες το 60% δηλώνει ότι βλέπει θετικά την μετανάστευση υψηλής εξειδίκευσης, ενώ το 70% θέλει να στηρίξει τις προσπάθειες για την κοινωνική ενσωμάτωση των αλλοδαπών.

«Οι μετανάστες αποκτούν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση»    

Αλλά ακόμη και η κλασσική διαφοροποίηση μεταξύ ανθρώπων «με ή χωρίς μεταναστευτικό-πολυπολιτισμικό υπόβαθρο», η οποία τόσο συχνά απαντάται στην κοινωνία, στην πολιτική και στα μέσα ενημέρωσης, είναι προβληματική, δηλώνει ο ερευνητής για θέματα μετανάστευσης Πάουλ Μέχεριλ, καθηγητής διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στο πανεπιστήμιο του Όλντενμπουργκ: «Αν θέλουμε να εγκαθιδρύσουμε μία κουλτούρα γνήσιας αποδοχής, θα πρέπει να θεωρήσουμε πιο αυτονόητο το γεγονός ότι σε αυτή τη χώρα συμβιώνουν άνθρωποι με διαφορετική προέλευση και με διαφορετική εξωτερική εμφάνιση» επισημαίνει. Ακόμη και η απλή διατύπωση της έννοιας «μεταναστευτικό υπόβαθρο» δεν είναι παρά η «προσκύρωση του ξένου, του διαφορετικού».

Στη γερμανική τηλεόραση η δημοσιογράφος Ελίφ Σενέλ παρατηρεί ήδη τα πρώτα δείγματα μίας πιο αυτονόητης, απρόσκοπτης συμπεριφοράς απέναντι σε μη Γερμανούς: «Σε τηλεοπτικές σειρές ή δραματοποιημένα ντοκυμαντέρ βλέπουμε όλο και πιο συχνά έναν Ιρανό γιατρό ή έναν Τούρκο μεσίτη χωρίς να γίνεται θέμα, με οποιονδήποτε τρόπο, η ιδιαίτερη καταγωγή του».

Σε γενικές γραμμές η Γερμανία έχει κάνει μεγάλες προόδους ως χώρα μεταναστών τα τελευταία δέκα χρόνια και η εικόνα του μετανάστη είναι πιο θετική απ΄ότι στο παρελθόν, τονίζει η Ελίφ Σενέλ. «Αυτό οφείλεται και στο ότι οι ίδιοι οι μετανάστες έχουν αποκτήσει πλέον μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση στη συμπεριφορά τους. Παλαιότερα οι γονείς μου, όπως και πολλοί άλλοι γκάσταρμπαϊτερ, ήθελαν να περάσουν όσο το δυνατόν πιο απαρατήρητοι και αισθάνονταν ευγνωμοσύνη απλά και μόνο γιατί τους επιτρεπόταν να ζήσουν σε αυτή τη χώρα» θυμάται η δημοσιογράφος. «Αλλά τελικά η υπερβολική ευγνωμοσύνη και μετριοφροσύνη σε εμποδίζουν να συνεισφέρεις στην κοινωνία, να συνδιαμορφώσεις τα πράγματα. Όποιος συμπεριφέρεται με αυτοπεποίθηση, αντιμετωπίζεται και με μεγαλύτερο σεβασμό».