Η Δράμα λέει «όχι», το Βερολίνο «ναι»

Το Φεστιβάλ Κινηματογραφικής Ποίησης «Ζέβρα» (Zebra Poetry Film Festival), που διεξάγεται κάθε δύο χρόνια στο Βερολίνο, δεν πάσχει από έλλειψη ενδιαφέροντος. Τουναντίον, 770 κινηματογραφιστές από 70 χώρες έστειλαν φέτος (16/19.10) τις δικές τους ταινίες μικρού μήκους. Από αυτές επιλέχτηκαν τελικά 29 για το διαγωνιστικό τμήμα του φεστιβάλ, ανάμεσα σε αυτές και η ταινία της Ελένης Γιώτη, που βασίστηκε στο ομότιτλο ποίημα του αθηναίου ποιητή Γιάσρα Χάλεντ «Αιγαίο ή η κωλοτρυπίδα του θανάτου».

Απόρριψη από τη Δράμα – βραβείο στο Βερολίνο

Το βράδυ της Κυριακής η ταινία της Ελένης Γιώτη διακρίθηκε με το βραβείο «Καλύτερης Ταινίας για την Ανεκτικότητα» (Best Film for Tolerance). Τα άλλα τρία βασικά βραβεία του φεστιβάλ ήταν για ταινίες σε ποιήματα του Παλαιστινίου Μαχμούντ Νταρουίς, του Αυστριακού Ερνστ Γιάντλ και του Νορβηγού Έιβιντ Ρίμπερεϊντ. Ας σημειωθεί ότι το Φεστιβάλ Ελληνικών Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας, που διοργανώθηκε πριν από ένα μήνα, είχε απορρίψει την ταινία της Ελένης Γιώτη. Δεν θέλουμε να κάνουμε εικασίες για τους λόγους που πιθανώς να οδήγησαν σε αυτή την απόφαση. Το γεγονός όμως ότι η ταινία της Γιώτη επιλέχτηκε από το Φεστιβάλ του Βερολίνου ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλες από δεκάδες χώρες του κόσμου και στο τέλος βραβεύτηκε, θα πρέπει να αποκλείει την εκδοχή ότι η αιτία της άρνησης του Φεστιβάλ της Δράμας αφορούσε ποιοτικά κριτήρια. Πάντως, επόμενος σταθμός της ταινίας είναι αυτή την εβδομάδα το «Festival for Different and Experimental Cinema» στο Παρίσι.

Εκεί έχει σπουδάσει η Ελένη Γιώτη σκηνοθεσία. Ως τώρα έχει εργαστεί στο ντοκιμαντέρ και στο πειραματικό σινεμά. Μαζί με τον ελβετό ντοκιμαντερίστα Ολιβιέ Ζισουά είχε γράψει το 2012 το σενάριο της ταινίας μεγάλου μήκους «Σαν πέτρινα λιοντάρια στη μπασιά της νύχτας», στην οποία ο τόπος εξορίας στη Μακρόνησο προσεγγίζεται μέσα από τα γραπτά κείμενα φυλακισμένων ποιητών όπως ο Γιάννης Ρίτσος και ο Τάσος Λειβαδίτης.

Η αποκάλυψη του ρατσιστικού λόγου

Το ποίημα του Γιάσρα Χάλεντ, βάσει του οποίου έχει γυριστεί η ταινία της Ελένης Γιώτη, έχει ως θέμα τους πρόσφυγες και τους μετανάστες και το πως αντιμετωπίζονται στην Ελλάδα. Σε όλη τη διάρκεια της ταινίας ακούγεται μια φωνή που απαγγέλλει το ποίημα πότε ήρεμα και πότε κραυγάζοντας:

«...τα στρατόπεδα γίνονται χώροι φιλοξενίας
οι αποθήκες γίνονται χώροι φιλοξενίας
τα γυμναστήρια γίνονται χώροι φιλοξενίας
οι ντίσκο γίνονται χώροι φιλοξενίας
η φιλοξενία γίνεται άμισθη εργασία...»

Παράλληλα παρακολουθούμε έναν άνδρα που φορά ένα πορτοκαλί σωσίβιο γιλέκο και δίνει βουβά οδηγίες συμπεριφοράς σε περίπτωση ναυαγίου. Η ειρωνεία στην όλη υπόθεση είναι ότι οι πρακτικές ασκήσεις δεν γίνονται μέσα στο νερό αλλά στη στεριά. Η παρατήρηση βρίσκει σύμφωνη την Ελένη Γιώτη:

«Είναι ειρωνικό. Και είναι ειρωνικό γιατί το ποίημα είναι ειρωνικό, σαρκαστικό και γεμάτο παράδοξες εικόνες. Η παραδοξότητα μεταφέρθηκε στην εικόνα από το ποίημα με το να τοποθετήσουμε αυτόν τον χαρακτήρα στη στεριά και όχι στη θάλασσα.»

Το άλλο παράδοξο στην υπόθεση είναι ότι στην πραγματικότητα οι πρόσφυγες που έρχονται με πλεούμενα στην Ελλάδα σπανίως έχουν σωσίβια και ούτε έχουν πάρει κάποιες οδηγίες για το τι πρέπει να κάνουν σε περίπτωση που ναυαγήσουν. Ένα άλλο αξιοσημείωτο στοιχείο της ταινίας είναι ότι ο κεντρικός της χαρακτήρας αλλάζει συνεχώς χώρους. Όχι τυχαία. Πρόκειται για τοποθεσίες του Λεκανοπεδίου στις οποίες έχουν διαπραχθεί εγκλήματα με θύματα μετανάστες και πρόσφυγες.

Ανεπιθύμητος σε φεστιβάλ ποίησης στην Ελλάδα;

Καλεσμένος του Φεστιβάλ του Βερολίνου ήταν και ο ίδιος ο ποιητής Γιάσρα Χάλεντ, ο οποίος σε μια ειδική εκδήλωση διάβασε με έξι ακόμη συναδέλφους του από διαφορετικές χώρες ποιήματά του. Ο ελληνοτσετσενικής καταγωγής Χάλεντ γεννήθηκε το 1979 στο Γκρόζνι και μεγάλωσε στην Αθήνα. Τα ποιήματά του καταπιάνονται με το κοινωνικό γίγνεσθαι στην Ελλάδα, την κοινωνική αδικία, τους πρόσφυγες. Πιθανώς σε ένδειξη αλληλεγγύης με αυτούς να έχει επιλέξει πριν χρόνια το ψευδώνυμο «Γιάσρα Χάλεντ». Τα ποιήματα του δημοσιεύονται συνήθως στο διαδίκτυο, στο λογοτεχνικό περιοδικό «Τεφλόν», που εκδίδει ο ίδιος, και σε ποιητικές συλλογές στο εξωτερικό, όπου έχει μεταφραστεί σε τουλάχιστον 12 γλώσσες. Παρά την επιτυχία στο εξωτερικό, σε φεστιβάλ ποίησης στην Ελλάδα δεν τον καλούν. Στην αντιμετώπιση αυτή ο Γιάσρα Χάλεντ αντιδρά με σαρκασμό:

«Δεν ξέρω γιατί δεν με καλούν. Δεν μπορώ να εικάσω. Φαντάζομαι οι ίδιοι θα ξέρουν. Μπορεί να μην είμαι όμορφος, ξέρω εγώ;»

Το ζήτημα το γνωρίζει και ο Τόμας Βόλφαρτ, διευθυντής του Λογοτεχνικού Εργαστηρίου Βερολίνου (Literaturwerkstatt Berlin), το οποίο διοργανώνει το Φεστιβάλ Κινηματογραφικής Ποίησης. Όπως σχολιάζει, «το βρίσκω κρίμα. Ο Γιάσρα Χάλεντ έχει να πει πολλά και το κάνει. Αυτά που τον χαρακτηρίζουν είναι ότι δεν δέχεται περιορισμούς, ότι είναι οξυδερκής και δραστήριος, ότι γράφει ποιήματα και ότι παρουσιάζει περφόρμανς. Νομίζω ότι οι Έλληνες δεν ωφελούνται με το να μην τον καλούν. Κρίμα, κρίμα, κρίμα. Εμείς πάντως θα εξακολουθούμε να τον παρακολουθούμε και να τον θέλουμε ευχαρίστως ξανά εδώ.»

Δεκατέσσερα ποίηματα του Γιάσρα Χάλεντ μπορεί να τα διαβάσει κανείς αλλά και να τα ακούσει σε απαγγελία του ίδιου του ποιητή στον ιστοτόπο του Λογοτεχνικού Εργαστηρίου lyrikline.org.Στην ιστοσελίδα παρουσιάζονται πάνω από 8000 ποιήματά από περίπου 900 ποιητές από 58 χώρες του κόσμου, συνήθως μεταφρασμένα και στα αγγλικά.

Παναγιώτης Κουπαράνης